Obecny barokowy pałac wzniesiony został w k. XVII w. dla Lubomirskich wg proj. arch. Tylmana z Gameren. W latach 1722 -1741 zespół odbudowany i rozbudowany dla Sanguszków wg proj. arch. Pawła Antoniego Fontany, po raz kolejny przebudowany w latach 30. XIX w.

Historia

Miasto Lubartów (d. Lewartów) lokowane w 1543 r. Pierwszą siedzibą magnacką siedzibą był tu okazały dwór obronny (zamek) wniesiony w ok. poł. XVI w. przez Piotra Firleja h. Lewart, wojewodę lubelskiego, rozbudowany przez syna Mikołaja. Od 1624 r. własność Ostrogskich-Zasławskich, z których Teofila wniosła w 1683 r. Lubartów Józefowi Lubomirskiemu, marszałkowi wielkiemu koronnemu. Dawny zamek został przebudowany w latach 1693-1703 przez arch. Tylmana z Gameren na barokowy pałac otoczony geometrycznym ogrodem. W 1710 r., jako wiano Marianny Lubomirskiej, dobra przeszły do Pawła Karola Sanguszki. W latach 1722 -1741 pałac ,zniszczony w wyniku wojen północnych, został odrestaurowany wg proj. arch. P. A. Fontany (wprowadzono nowy wystrój elewacji i wnętrz). W tym czasie wzniesiono także zabudowę dziedzińca paradnego (oficyny, brama z wieżą zegarową, narożne baszty) i oranżerię. W latach 1757-1775 nastąpiła kolejna modernizacja pałacu z inicjatywy (owdowiałej) trzeciej żony Sanguszki Barbary z Duninów (pracami kierował Jakub Fontana). W 1830 r., za czasów Klementyny z Sanguszków Małachowskiej, zespół rezydencjonalny został przekształcony wg proj. Adolfa Schucha -wówczas zlikwidowano zabudowę dziedzińca. Od 1839 r. pałac był własnością Henryka Łubieńskiego, następnie przejęty przez Bank Polski w latach 1843-1858 mieścił szpital wojskowy. W 1858 r. zakupiony i wyremontowany przez Stanisława Mycielskiego. Od 1867 nieużytkowany, popadał w ruinę. Częściowo uszkodzony w 1918 r., spalony 1933 r. i wykupiony przez Zarząd Miejski Lubartowa. Ponownie zniszczony podczas II wojny światowej i odbudowany w latach 1950-1970 wg proj. Tadeusza Witkowskiego.

Opis

Zespół pałacowy usytuowany w północnej części miasta, na osi alei prowadzącej do Kozłówki. W jego skład wchodzą pałac, oranżeria, park i fragmenty ogrodzeń z bramami. Pałac barokowy, elewacją frontową zwrócony na zachód. Wzniesiony na planie prostokąta, z dwoma alkierzami w elewacji ogrodowej. Trójkondygnacyjny, podpiwniczony, z reprezentacyjnym pierwszym piętrem i niską ostatnią kondygnacją (tzw. mezzaninem). Murowany z cegły, otynkowany. Korpus nakryty dachem czterospadowym, alkierze czteropołaciowymi baniastymi hełmami z latarniami. Układ wnętrza dwutraktowy (częściowo przekształcony). Na osi parteru usytuowana sień mieszcząca lustrzane, dwubiegowe schody na piętro, za nią salon z wyjściem do ogrodu, nad którym sala balowa podwyższona o mezzanino. Fasada trzynastoosiowa z pozornymi ryzalitami: trójosiowym pośrodku i dwuosiowymi po bokach. Ryzalit środkowy w przyziemiu poprzedzony portykiem o czterech parach toskańskich kolumn wspierających balkon i zwieńczony trójkątnym szczytem na tle ścianki attykowej. Parter boniowany, wydzielony gzymsem kordonowym; ryzality na piętrach artykułowane pilastrami w wielkim porządku; całość zwieńczona belkowaniem z fryzem tryglifowym. Otwory okienne prostokątne, w ryzalitach piętra zamknięte półkoliście, zwieńczone przemiennie trójkątnymi i segmentowymi przyczółkami na konsolach. Kwadratowe okienka mezzanina ujęte uszatymi opaskami. Elewacja ozdobiona bogatą dekoracją sztukatorską (girlandy, festony, medaliony, maski, muszle). W szczycie przedstawienie Apolla w otoczeniu puttów. Pośrodku elewacji ogrodowej siedmioosiowy ryzalit pozorny zwieńczony attyką i jednoosiowe alkierze w narożach. Wewnątrz zachowane nieliczne elementy dawnego wystroju (klatka schodowa, d. sala balowa). Oranżeria położona na północ od pałacu, wzniesiona na planie długiego prostokąta (ok. 60 m) z poprzecznym aneksem, murowana i otynkowana. Elewacja frontowa przepruta wysokimi, zamkniętymi półkoliście oknami, w części środkowej i skrajnych podzielona pilastrami, zwieńczona przełamującym się belkowaniem. Ogrodzenie z bramą, barokowe, z czasu budowy pałacu. Park - pierwotny ogród geometryczny z XVII-XVIII w. przekomponowany w stylu krajobrazowym ok. 1830 r. przez Franciszka Wichrowskiego i w k. XIX w. przez Franciszka Szaniora. Od 1935 r. park miejski. Po 1949 r. częściowo zrekonstruowany regularny ogród francuski z czasu Sanguszków wg proj. Gerarda Ciołka. Od południowego wschodu staw oraz pozostałości dawnej fosy i mostu.

Obiekt dostępny dla zwiedzających częściowo (w pałacu znajduje się Powiatowy Urząd Pracy, oranżeria jest własnością prywatna)

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 30-03-2015 r.