Historia

Łoźnica do 1945 r. nosiła nazwę Kantreck. Majątek rycerski od średniowiecza należał do znanego pomorskiego rodu von Köller. Na przełomie XVII/XVIII w. w dokonano w Łoźnicy szeregu inwestycji. W latach 1695-97 ród von Köller ufundował miejscowy kościół. Prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XVIII w. wzniesiono pałac. Metrykę budynku potwierdza mapa wsi z 1731 r., oraz jego formy architektoniczne. Budowniczym pałacu był mógł być Bogislaw Henning von Köller tytularny proboszcz katedry kamieńskiej, który w 1722 r. sfinansował budowę wieży kościoła w Łoźnicy.

Zespół pałacowy w Łoźnicy stanowi przykład jednego z wcześniejszych spotykanych na Pomorzu wariantów rezydencji we francuskim typie „entre cour et jardin” (między dziedzińcem a ogrodem). Rozplanowany został w osiowym, symetrycznym układzie. W części środkowej usytuowany był pałac z reprezentacyjnym podjazdem oraz budynkami gospodarczymi z przodu. Za rezydencją rozciągał się ogród. Cały zespół otoczony był ogrodzeniem oraz rowem.

Rezydencję flankowały po bokach dwa prostokątne ryglowe pawilony gościnne w typie określanym jako Kavalierhaus. Pałac był prostokątnym, piętrowym budynkiem z akcentującymi oś płytkimi ryzalitami - wejściowym oraz ogrodowym. Nakryty był wysokim dachem czterospadowym z kalenicą. Elewacje zwieńczone zostały gzymsem, a naroża zaakcentowane szerokimi boniowanymi lizenami. Okna ujęte były gładkimi szerokimi opaskami ze zwornikami w nadprożach.

Pałac w Łoźnicy wzniesiony został w charakterystycznych, surowych formach baroku klasycyzującego, popularnego niegdyś w architekturze wiejskich siedzib szlacheckich oraz budynków mieszczańskich na terenie Pomorza jak i całego państwa pruskiego. Najbliższe analogie formalne można znaleźć w zachowanych jeszcze rezydencjach w Siemczynie (1722-26) i Stolcu (1726-28). Dobry przykład stanowił też nie istniejący już pałac w Radowie Wielkim.

W 1804 r. Łoźnice no Ulrich von Dewitz (1747-1808), emerytowany przewodniczący tajnej rady księstwa Mecklenburg -Sterlitz. Nowy właściciel przebudował pałac. Według autora karty ewidencyjnej zabytku z 1998 r. w szczycie południowym znajdowała się inskrypcja „A. Kohn 1804” w której wymieniono prawdopodobnie nazwisko przedsiębiorcy budowlanego (baumajstra) oraz podano lata przebudowy. Na podstawie mapy wsi z 1821 r. można ustalić, że układ przestrzenny całego zespołu uległ pewnym zmianom. Po północno-zachodniej stronie pałacu wybudowano czworoboczny zespół budynków folwarcznych. Na miejscu barokowego ogrodu założono park krajobrazowy. Pałac nakryto nowym dachem mansardowym z naczółkami, o czym świadczy charakter konstrukcji więźby dachowej. Zapewne w tym czasie dobudowano prostokątny ryzalit od południa. Kolejnej przebudowy dokonano prawdopodobnie ok. 1825 r., kiedy to rozebrano jeden z tzw. domków kawaleryjskich po południowej stronie pałacu aby dobudować parterowe skrzydło boczne. W pierwszej połowie XIX w. zmieniono częściowo układ wnętrz.

W 1837 r. Ernst Matthias von Köller (1797 -1883) referendarz w Wyższym Sądzie Krajowym w Szczecinie odkupił Łoźnicę od Dewitzów. Ernst Matias należał do postaci zasłużonych dla regionu. W latach 1849-50 zasiadał w Pruskim Landtagu, a od 1854 roku w pruskiej Izbie Panów. Od 1876 roku piastował funkcję przewodniczącego Lantagu Prowincji Pomorskiej. Ernst Matthias von Köller był również generalnym dyrektorem pomorskiego towarzystwa ubezpieczeń przeciwpożarowych o nazwie Ständische Alt-Pommersche Land- und Feuer-Sozietät. W 1879 r. został odznaczony za swoją działalność w sferze cywilnej Królewskim Orderem Korony I klasy, wysokim pruskim odznaczeniem państwowym. Synem Ernsta Matthiasa oraz spadkobiercą Łoźnicy był Georg Ernst Maximilian von Köller (1823-1916), tajny radca i landrat. Dał się poznać jako aktywny polityk. W latach 1866-1903 zasiadał w Pruskiej Izbie Panów. Do roku 1874 r. był jej wiceprezydentem, a w latach 1879-1897 prezydentem. Od 1876 do 1906 r. piastował stanowisko przewodniczącego Lantagu Prowincji Pomorskiej. Został odznaczony Wysokim Orderem Czarnego Orła, najwyższym pruskim odznaczeniem państwowym. W Łoźnicy urodził się również znany w tym czasie pruski polityk Ernst Matthias von Köller (1841 -1928). Karierę urzędniczą rozpoczął w 1864 r. od funkcji tzw. auskalkulatora w Wyższym Sądzie Krajowym w Frankfurcie nad Menem. W 1866 r. został referendarzem rządowym (Regierungsreferendar) Rejencji Szczecińskiej. W latach 1868-1869 pełnił obowiązki landrata powiatu kamieńskiego. Karierę w służbie państwowej rozpoczął w 1887 piastując wysoki urząd prezydenta policji w Frankfurcie nad Menem. Od 1889 roku był podsekretarzem stanu Alzacji-Lotaryngii, a w latach 1894-1895 pruskim ministrem spraw wewnętrznych, na którym to stanowisku doprowadził do kryzysu politycznego na skutek swej nieprzejednanej postawy konserwatywnej. W 1897 r. został prezydentem naczelnym prowincji Schleswig-Holstein, gdzie zasłynął z germanizacji Duńczyków. W latach 1901-1908 pełnił funkcje sekretarza stanu Alzacji-Lotaryngii. W 1908 r. zasiadał w pruskiej izbie panów. Według ksiąg adresowych następnymi właścicielami majątku w Łoźnicy byli Hans Joachim von Köller w 1920 r. oraz Alfred von Köller w 1939 r.

W drugiej połowie XIX w. oraz w pierwszej połowie XX w. nastąpiła intensywna rozbudowa zaplecza gospodarczego. Obszar zabudowy folwarcznej powiększono w kierunku zachodnim i południowym.

Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono i utworzono PGR. W pałacu mieściły się mieszkania pracowników, biura PGR-u, klub, magazyn. Skrzydło boczne przeznaczono na biura Zakładu Budowlanego. W 1993 roku majątek łoźnicki przejęła Agencja Własności Skarbu Państwa, później Gmina Przybiernów, która jest obecnie nadal jego właścicielem. Pałac obecnie ulega stopniowej dewastacji.

Opis

Położony w południowej części wsi pałac jest elementem barokowego zespołu rezydencjonalnego o osiowym i symetrycznym układzie. Przed centralnie usytuowanym budynkiem rezydencji położony jest dziedziniec dawnego folwarku po którym zachowała się niewielka grupa budynków gospodarczych oraz reprezentacyjny podjazd. Za pałacem rozciąga się park. Po stronie południowo-zachodniej usytuowana jest osiemnastowieczna oficyna

Siedzibę szlachecką w Łoźnicy wzniesiono w formach baroku klasycyzującego, popularnego na terenie Pomorza oraz północno-zachodniej Europy.

Pałac zwrócony jest fasadą w kierunku zachodnim. Założony na rzucie prostokąta, składa się z korpusu głównego z płytkimi ryzalitami pośrodku obu dłuższych elewacji oraz ze skrzydła bocznego, stanowiącego jego przedłużenie od południa. Od południa z elewacji szczytowej występuje prostokątny ryzalit. Od wschodu do tylnej elewacji przylega taras z obszernymi schodami. Piętrowy korpus nakryty jest dachem mansardowym z naczółkami, parterowe skrzydło boczne - dachem dwuspadowym.

Budynek wzniesiono z cegły i otynkowano. Pomieszczenia w piwnicy nakryto sklepieniem kolebkowym z lunetami oraz drewnianym belkowym stropem nagim z podciągiem podpartym drewnianymi słupami. Wyższe kondygnacje w budynku wydzielają drewniane stropy belkowe ze ślepym pułapem. Dach pokryto dachówką zakładkową. Stolarka okienna krosnowa ze skrzydłami zimowymi jest dwudzielna, dwupoziomowa ze szczeblinami poziomymi.

Poziome podziały elewacji tworzą mające formę gładkich pasów gzymsy wieńczący oraz kordonowy. Naroża korpusu głównego, skrzydła oraz ryzalitów wyróżniono boniowanymi lizenami. Okna ujęto szerokimi płaskimi opaskami ze zwornikami w nadprożu. Podoknia korpusu ukształtowano w formie płytkich prostokątnych wnęk ujętych ornamentem roślinnym. Układ jedenastoosiowej fasady z trójosiowym ryzalitem pośrodku powtórzony został w elewacji tylnej. Czteroosiowe elewacje szczytowe opracowano w sposób podobny do elewacji dłuższych.

Wnętrze pałacu jest dwutraktowe w środkowej oraz północnej części korpusu głównego, dwu- i półtaktowe z korytarzem w części południowej korpusu oraz w skrzydle bocznym. W części środkowej korpusu usytuowana jest sień w przednim trakcie, oraz salon ogrodowy - w trakcie tylnym.

Budynek obecnie jest w złym stanie. Zawaliły się częściowo dach oraz stropy. Zniszczone zostały w dużej części okna.

Własność prywatna, budynek dostępny tylko z zewnątrz.

Oprac Radosław Walkiewicz, 26.11.2014 r.