w Rawie Mazowieckiej, Łodzi i Zgierzu., stanowi jeden z piękniejszych przykładów klasycystycznych gmachów użyteczności publicznej w Polsce. Stanowi dominantę przestrzenną północnej pierzei Starego Rynku, w której był pierwszym realizowanym obiektem nowej zabudowy.

Historia

Od XV w. przez ponad 300 lat siedziba władz samorządowych Łowicza zlokalizowana była na Nowym Rynku. Wzniesiony tam w 1443 r. ratusz z sukiennicami uległ całkowitemu zniszczeniu w czasie wielkiego pożaru Łowicza w 1525 r., a budynek nowego ratusza, wzniesiony w jego miejscu w czternaście lat później, w 1824 r. był w złym stanie technicznym, wobec czego podjęto decyzję o budowie kolejnego ratusza. Zdecydowano o usytuowaniu gmachu nowego ratusza przy Rynku Starego Miasta, nieopodal kościoła kolegiackiego, przy uliczce prowadzącej do rzeki Bzury. Była to lokalizacja w miejscu reprezentacyjnym, bowiem według przedsięwziętych wówczas planów regulacyjnych, rynek znalazł się na osi łączącej miasto z traktem warszawskim. Ratusz zrealizowano w latach 1825-1828, na dwóch działkach i fragmencie drogi dojazdowej do Bzury, według projektu adiunkta budowniczego województwa mazowieckiego, Bonifacego Witkowskiego. Budował go początkowo przedsiębiorca budowlany z Płocka, Jan Trautsolt, a później Stanisław Perkowski, dzierżawca klucza kompińskiego Księstwa Łowickiego. Obiekt kosztował 43 180 zł. We wnętrzu ratusza znalazł siedzibę Urząd Municypalny, a od 1842 r. magistrat Miasta. Na parterze znajdowała się kasa miejska, izba skarbowa, areszt i mieszkanie dla policjanta, na piętrze, poza pomieszczeniami biurowo-kancelaryjnymi - mieszkanie prywatne prezydenta Łowicza. W XIX w. budynek był wielokrotnie remontowany. W 1918 r. dokonano przebudowy pomieszczeń ratusza i na pierwszym piętrze stworzono reprezentacyjną salę posiedzeń Rady. Przeznaczono na nią nie użytkowane mieszkanie służbowe prezydenta miasta. Po zburzeniu ścian powstała obszerna sala z wejściem od korytarza i drzwiami do jego gabinetu. Dla nadania sali odświętnego wystroju, zlecono artyście malarzowi Józefowi Lamparskiemu z Warszawy wykonanie malatury ściennej. Prace nad malowidłem zakończono przed końcem 1918 roku. Publiczna prezentacja nowej sali radzieckiej ozdobionej malowidłami przedstawiającymi 36 herbów dawnych województw i ziem Królestwa Polskiego, a także „pięć portretów zasłużonych dla kraju mężów stanu” odbyła się 31 marca 1919 r., na pierwszym w niepodległej Polsce posiedzeniu Rady Miejskiej w Łowiczu. W czasie niemieckiej okupacji malowidła uratował przed zniszczeniem Maurycy Klimecki, zaklejając ściany z fryzem gazetami. W 1994 r. dokonano remontu więźby dachowej i wymiany pokrycia dachowego. W latach 1995-1998 wykonano remont i modernizację obiektu, a w roku 2006 remont elewacji frontowej. Obecnie ratusz jest siedzibą Urzędu Miejskiego w Łowiczu. W 180. rocznicę powstania ratusza w Łowiczu, jego widok został utrwalony na okolicznościowej monecie o nominale 2 zł.

Opis

Ratusz usytuowany jest kalenicowo w centralnej części północnej pierzei Starego Rynku. Budynek klasycystyczny, dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony, dwutraktowy, z użytkowym poddaszem posiada dach dwuspadowy o kalenicy zaakcentowanej podłużną ścianką i z attyką tralkową, a na osi, nad bramą wieżę zakończoną attyką. Wzniesiony na rzucie prostokąta z ukośną zachodnią ścianą szczytową i wnęką na osi, w której umieszczona została brama przejazdowa. Fundamenty budynku ceglane i kamienne. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne ceglane, tynkowane. W piwnicach sklepienia ceglane z łuków odcinkowych. Nad parterem i piętrem stropy nowe, ognioodporne. Brama przejazdowa sklepiona kolebką krzyżową z żaglem. Więźba dachowa drewniana płatwiowo-krokwiowa. Pokrycie dachowe z blachy miedzianej. Stolarka okienna i drzwiowa drewniana, nowa. Drewniana brama z furtą, zamknięta łukiem arkadowym ze zwornikiem. Elewacja frontowa, o bogatej dekoracji, z wejściem - bramą na osi głównej w pozornym ryzalicie monumentalnego portyku z dwiema jońskimi kolumnami w wielkim porządku, z kapitelami jońskimi, ustawionymi na wysokich cokołach. Nad bramą, na piętrze balkon z tralkową balustradą. Na osi elewacji usytuowana jest, nieco cofnięta poza jej lico, kwadratowa wieża z balustradą, ozdobiona korynckimi pilastrami oraz boniowanymi narożami, z frontu której umieszczono zegar. W przyziemiu, po obu bokach bramy, boniowane arkady wypełnione przeszkleniem, a nad nimi, pomiędzy kondygnacjami, stiukowy fryz z wicią roślinną, girlandami i stylizowanymi gryfami. Okna piętra prostokątne. Elewację wieńczą okap na kroksztynach i tralkowa, balustradowa attyka. Na elewacji frontowej znajdują się dwie tablice. Pierwsza ku czci 5808 mieszkańców Łowicza pomordowanych przez Niemców w latach 1939-1945 oraz 13 Polaków rozstrzelanych na dziedzińcu ratusza w 1939 r. Druga upamiętniająca dokonanie lustracji 9 regimentu pieszego w Łowiczu przez Naczelnika Tadeusza Kościuszkę w dniach 24 i 25 IV 1790 r. Elewacja tylna dziewięcioosiowa, podzielona w pionie gzymsami, z otworem bramowym zwieńczonym odcinkowo i prostokątnymi otworami okiennymi. Wnętrze po przeprowadzonych pracach adaptacyjnych i modernizacyjnych straciło pierwotny charakter. Na pierwszym piętrze zachowała się sala posiedzeń Rady Miasta, bogato zdobiona okalającym całą salę fryzem malarskim, w którym w prostokątnych ramach umieszczono 32 herby polskich województw (po 4 na ścianach bocznych i po 12 na dłuższych) oraz portrety: Henryka Sienkiewicza, Tadeusza Kościuszki, króla Kazimierza Wielkiego, arcybiskupa Jana Łaskiego i Stanisława Staszica.

Wnętrza budynku dostępne w godzinach pracy urzędu. Obiekt dostępny również od strony podwórza.

Oprac. Jolanta Welc Jędrzejewska, OT NID w Łodzi, 12.08.2014 r.