Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dwór - Zabytek.pl

Adres
Łomnica, 21

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. nowotomyski, gm. Zbąszyń - obszar wiejski

Zespół dworski powstały w Łomnicy w ok.1770 r., z inicjatywy Edwarda Garczyńskiego, jest przykładem barokowego, reprezentacyjnego założenia w Wielkopolsce.

Charakteryzuje się jednoosiową kompozycją, na którą złożyły się: dwór z regularnym ozdobnym ogrodem na tyłach, dziedziniec z aleją lipową z oficynami oraz centralny drewniany kościół. Układ ten wzbogacony o krajobrazową cześć parku dworskiego z eklektyczną kaplicą - mauzoleum z końca XIX w. przetrwał, lecz jest obecnie nieczytelny z uwagi na zaniedbany park oraz na zły stan techniczny dworu, oficyny i mauzoleum. Replika założenia znajduje się w Wielkopolskim Parku Etnograficznym nad jeziorem Lednica.

Historia

Wieś Łomnica pod Zbąszyniem położona jest wśród lasów stanowiących pozostałości dawnej puszczy rozciągającej się pomiędzy Zbąszyniem a Opalenicą. Wieś należała do zbąszyńskiego klucza majątkowego Ciświckich, Zbąskich i Garczyńskich.

Najstarsza informacja historyczna o wsi Łomnica pochodzi z 1439 r. W 1482 r. właścicielami byli bracia Piotr i Marcin Zbąscy, w końcu XVI w. Ciświccy. Abraham Ciświcki, kasztelan śremski w 1613 r. wzniósł twierdzę w Zbąszyniu, wewnątrz której powstał ozdobny ogród włoski, który uważany jest za pierwowzór ogrodu w Łomnicy. Ciświccy właścicielami Łomnicy byli do 2 poł. XVII w., następnie należała do Tuczyńskich (ok. 1641 r.) a od poł. XVII w. do poł. XVIII w. należała do Garczyńskich. Założenie w Łomnicy powstało w poł. XVIII w. z fundacji Edwarda Garczyńskiego, kasztelana rozpierskiego. Od 1828 r. - 1945 r. właścicielami majątku była rodzina Opitzów. Użytkowany po wojnie przez PGR, przeszedł liczne modernizacje i przebudowy, w marcu 2004 r. zawaliła się południowa cześć dworu. Obecnie jest własnością prywatną i jest remontowany.

Opis

Zespół dworski położony pierwotnie ok. 200 m na pn.-zach. od starszej wsi, ulicówki, z usytuowanym od północy dużym folwarkiem, obecnie znajduje się w centrum wsi.

Centralnymi elementami założenia jest dwór i kościół usytuowany na zakończeniu osiowego układu przestrzennego. Dwór położony jest na zamknięciu osi założenia od zach. a kościół do wsch.

Przed dworem rozciąga się długi reprezentacyjny dziedziniec, zamknięty od pn. dwoma oficynami, oddzielający dwór od zespołu folwarcznego. Oś widokowa pomiędzy dworem a kościołem podkreślona została lipową aleją. Biegnąca prostopadle do układu droga publiczna integralnie łączy się z układem. Zaznaczają to dwie bramy, usytuowane w osi widokowej a prowadzące z drogi: jedna na teren przykościelny, druga do dworu. Przy bramie parterowy budynek zarządcy. Za dworem rozciągał się regularny, geometryczny, ozdobny ogród skomponowany na jednej osi, pochodzący z czasów budowy dworu. Ogród przechodził w części zachodniej w park krajobrazowy. W tej części parku znajduje się obecnie zdewastowana centralna kaplica-mauzoleum z końca XIX w.

Dwór zwrócony frontem na wschód jest budynkiem o konstrukcji szkieletowej wypełnionej cegłą, otynkowanym. Wzniesiony został na wysokiej podmurówce, nakryty jest mansardowym dachem z naczółkami. Dach pierwotnie pokryty łupkiem (obecnie jest w trakcie remontu).

Wzniesiony jest na rzucie prostokąta, z trójosiowym piętrowym ryzalitem od frontu i niższym trójbocznym w elewacji ogrodowej. Ryzalit frontowy zwieńczony jest szczytem ze spływami ujętymi w profilowane drewniane gzymsy zakończone w dolnej części wolutami. Ryzalit, mieszczący główne wejście do budynku poprzedzony został nowszym, wysuniętym znacznie gankiem- tarasem. Ganek nakryty jest niskim siodłowym daszkiem pokrytym blachą, wsparty na dwóch przyściennych i czterech wolnostojących drewnianych słupach. Na ganek prowadzą rozszerzające się wachlarzowe schody. Ryzalit ogrodowy zamknięty jest trójbocznym występem w dolnej połaci dachu. Pierwotnie z dworu było bezpośrednie zejście do ogrodu, od 1859 r. połączenie z ogrodem jest przez dobudowaną tu drewnianą oszkloną werandę.

Piwnice znajdują się wyłącznie w północnej część dworu. Składają się z pięciu murowanych sklepionych pomieszczeń różnej wielkości. Parter posiada symetryczny, trójdzielny, dwutraktowy układ wnętrz z zaakcentowaniem części środkowej. Na osi znajduje się obszerna prostokątna sień, a za nią ośmioboczny salon występujący trójkątnym ryzalitem w elewacji ogrodowej. Podziały pomieszczeń po północnej części sieni są wtórne po południowej pierwotne. We frontowej części sieni znajdują się drewniane schody, zabiegowe z podestem i balustradą z wycinanych w desce tralek. W tylnej części sieni po bokach znajdują się ściany kominowe.

W 1965 r. przebudowano wnętrza dworu adaptując je na klubo-kawiarnię i salę kinową. W sieni przy ścianie salonu dobudowano kabinę projekcyjną niszcząc centralne drzwi prowadzące do salonu. Z dawnego wyposażenia wnętrza, wg opracowania z 1975 r. przetrwały jedynie częściowo podłogi, w salonie dwa kominki ze sztucznego kamienia o formach klasycyzujących z herbami po bokach (zbudowane zapewne pod koniec XIX w.). Poddasze rozplanowane jest regularnie, dwutraktowe, przebudowane po 1945 r. Wprowadzono szereg wtórnych podziałów w związku z adaptacją pomieszczeń na sanitariaty i kuchnie. Przewody kominowe na poddaszu dostępne są z sieni.

Wg informacji z opr. Renaty Linette z 1975 r. z wyposażenia na poddaszu zachował się: zamurowany wysoki barokowy kominek z nastawą, wymurowany diagonalnie w pd. -zach. narożniku pn. wnętrza frontowego.

Od strony pn. dworu, dostawiona została w 1936 r. murowana tynkowana przybudówka. Forma tego budynku wskazuje, ze budynek ten pierwotnie powstał, jako wolnostojący, który później połączono niższym łącznikiem. Jest to podpiwniczony parterowy dom z poddaszem, na planie zbliżonym do kwadratu. Nakryty jest łamanym dachem ”polskim” o krótkiej kalenicy. W 2004 r. część południowa dworu uległa zniszczeniu i została rozebrana.

Oficyny ustawione są w jednej linii, oddzielają dziedziniec dworski od strony podwórza gospodarczego. Budynki wzniesione w 1770 r. użytkowane były, jako domy mieszkalne (zach. oficyna w 2010 r. była nieużytkowana). Zwrócone elewacjami frontowymi do dziedzińca dworskiego, przed wejściem oddzielone były ogródkami kwiatowymi. Oficyna wschodnia wzniesiona jest na planie prostokątna, w układzie wnętrz dwutraktowym z sienią pośrodku. Parterowy budynek bez podpiwniczenia z poddaszem, nakryty został czterospadowym dachem mansardowym, pokrytym łupkiem. Front zaakcentowany został umieszczoną pośrodku piętrową wystawką zakończoną szczytem. Oficyna zachodnia o podobnym wyglądzie i bryle została przebudowana w trakcie kolejnych remontów. Wejście umieszczono w elewacji wschodniej oraz przebudowano układ i wielkość okien w wystawce na poddaszu.

Przy południowej granicy dziedzińca w jego frontowej, wschodniej części usytuowany jest budynek zarządcy. Jest to budynek murowany, otynkowany z wysokim dwuspadowym dachem pokrytym dachówką. Budynek jest podpiwniczony, parterowy z mieszkalnym poddaszem w części zachodniej. Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, 7-osiowy posiada od frontu drewnianą oszkloną werandę. Nad nią znajduje się niewielka eklektyczna wystawka. Podobna wystawka znajduje się w tylnej, południowej połaci dachu. Dwutraktowe rozplanowanie wnętrza zostało przekształcone. Wg Renaty Linette zachowane w zachodniej tylnej części budynku pomieszczenie, sklepione krzyżowo kolebką, pozwala przypuszczać, że budynek powstał w XVIII w. i mógł być to pierwotny dwór pochodzący sprzed budowy całego założenia.

Kościół św. Wawrzyńca, obecnie parafialny w okresie od czasu swojego powstania 1770 r. do 1974 r. był kaplicą filialną należącą do parafii w Zbąszyniu. Bryła kościoła stanowi dominantę i wschodnie zamknięcie osiowej kompozycji zespołu dworskiego. Kościół jest orientowany, wzniesiony na planie krzyża o nieco wydłużonych ramionach, z kruchtą od zachodu i niższą zakrystią od wschodu za prezbiterium. Budowla jest drewniana, konstrukcji zrębowej, elewacje oszalowano. Wejście do kościoła znajduje się w podcieniu utworzonym przez nadwieszenie ściany frontowej, wsparte zostało na na dwóch słupach. Część centralna jest ośmioboczna, o czterech kolumnach z głowicami palmetowymi wspierających ośmioboczny tambur nakryty stropem, z dachem pozorującym istnienie kopuły. Całość wieńczy czworoboczna latarnia o ściętych narożach zdobionych w wolutowe pilastry, nakryta dwustopniowym kopulastym hełmem z iglicą, na której znajduje się rzeźba - putto podtrzymujące krzyż. Cztery szczyty ramion krzyża ujęte zostały falistymi gzymsami. Dachy nad ramionami krzyża są dwuspadowe, pokryte łupkiem. Tambur i latarnia pokryte są blachą. We wnętrzu zachowała się rokokowa polichromia z ok. 1770 r.

Park dworski, założony na osi wschód-zachód, posiada wydłużony jednoosiowy układ, któremu podporządkowana jest cała kompozycja przestrzenna. Składał się z dwóch części: regularnego geometrycznego ogrodu pomiędzy dworem a przebiegającym od zachodu ciekiem wodnym oraz parku krajobrazowego rozciągającego się dalej na zachód. Główną osią założenia była obecnie częściowo zachowana, aleja, która przechodziła następnie w polną drogę obsadzoną drzewami.

Ogród geometryczny założony został w XVIII w. przez Edwarda Garczyńskiego. Ogród ujęty pierwotnie bindażem grabowym, który poprowadzony był od naroży dworu i zamykał go półkoliście od zachodu, obecnie nie jest czytelny w bardzo zdewastowanym otoczeniu dworu. Nie istnieją też wewnętrzne szpalery na osi, których główna aleja wzbogacona była czterema półkolistymi „gabinetami” grabowymi po bokach. Z dawnego wyposażenia zielonego „gabinetu” zachował się jeden kamienny stół i siedzenie z XIX w. Główna aleja wysadzona grabami zachowana jest fragmentarycznie. Po północnej stronie głównej alei znajduje się kamienny obelisk z 1898 r., który ufundował ostatni właściciel Wiktor Opitz. Na obelisku herb Garczyńskich z datą 1772 r. i inskrypcja „Illi qui hos hortos creavit et possedit Edoardo Garczyński pio animo heres. V.O. Wiktor Opitz".

Nie zachował się ceglany mostek na strudze. Park krajobrazowy ukształtowany został mieszanym drzewostanem.

W zachodniej części parku zachowały się ruiny centralnej kaplicy z kryptą grobową, wzniesionej, jako mauzoleum w końcu XIX w. przez ówczesnych właścicieli Łomnicy Opitzów. Budowla jest eklektyczna, nawiązująca do form renesansowych z przewagą form barokowych. Zbudowana została na planie krzyża greckiego o kwadratowej części centralnej, nakrytej kopułą na okrągłym tamburze. Jest budowla murowaną, tynkowaną na ramionach krzyża. Nakryta została dachami dwuspadowymi pokrytymi łupkiem. Tambur oświetlony czterema okrągłymi oknami, w trójkątnych szczytach z wydatnymi gzymsami. Wnętrze bez wyposażenia, zdewastowane. Na ścianach fragmenty pierwotnej polichromii.

Zespół dostępny dla zwiedzających. Dostęp do zabytkowego dworu ograniczony. Własność prywatna.

Oprac. Radomiła Banach, OT NID w Poznaniu, 30-11-2015 r.

Rodzaj: dwór

Styl architektoniczny: barokowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_BK.166238, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_BK.58403