Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

d. tkalnia Ludwika Geyera - Zabytek.pl

d. tkalnia Ludwika Geyera


architektura przemysłowa 1835 - 1837 Łódź

Adres
Łódź, Piotrkowska 282

Lokalizacja
woj. łódzkie, pow. Łódź, gm. Łódź

Jest to pierwsza, fabryka włókiennicza w Łodzi, w której prowadzona była produkcja w pełni zmechanizowana, skupiająca wszystkie fazy produkcji tkanin.

Pierwsza, w której wzniesiono kotłownię i umieszczono maszynę parową, uniezależniają w ten sposób przemysł łódzki od konieczności korzystania z wody do napędu maszyn. Jednocześnie jest przykładem transferu umiejętności budowlanych w odniesieniu do obiektów przemysłowych. Jedyna fabryka w Łodzi, której zespół tworzą budynki zamknięte w czworoboku z kotłownią i maszynownią na dziedzińcu.

Historia

Historia Łodzi jako miasta przemysłowego sięga lat 20. XIX w. kiedy to, w pobliżu niewielkiego rządowego miasta wytyczono osadę dla sukienników nazwaną „Nowym Miastem”, osadę dla prządków bawełny i lnu nazwaną „Łódką” oraz obszar posiadeł wodno-fabrycznych wzdłuż rzeki Jasień. Tam też wzniesione zostały pierwsze, większe obiekty przemysłowe wykorzystujące wodę do procesów technologicznych, jednak pracujące jeszcze w systemie manufakturowym. Pierwszą, zaprojektowana od podstaw i w pełni zmechanizowaną fabryką włókienniczą był zakład Ludwika Geyera. Budowę zakładu rozpoczęto w latach 1835-1838 od wzniesienia trzypiętrowej przędzalni z dwoma prostopadłymi skrzydłami - północnymi i południowym. Budynek umieszczono w pierzei ul. Piotrkowskiej. Na jego zapleczy znalazły się maszynownia i kotłownia wraz z pierwszym w Łodzi, 46 metrowym kominem. Budynki wykonano prawdopodobnie według planu przygotowanego w Anglii przez nieznanego budowniczego. Rozbudowa zakładu wiązała się z rozszerzeniem produkcji i dążeniem do jej centralizacji. Skrzydło północne przedłużano w latach 40. 70 i 80. XIX w. dodając do nie go ryzalit od strony dziedzińca mieszczący klatkę schodową. W 1839 r. w fabryce zainstalowanie 180 krosien mechanicznych, przędzarki cienkoprzędne, wiele maszyn pomocniczych oraz kocioł i maszynę parową o mocy 60 KM. W 1848 r. rozbudowane zostało skrzydło południowe z niesymetrycznie umieszczonym ryzalitem i bramą przejazdową. Projektantem tej części fabryki był prawdopodobnie inż. Jan Jakub Gay. W 1881 r. przedłużone zostało skrzydło północne a zespół rozbudowany został o budynki pomocnicze. Przed skrzydłem południowym, od strony stawu, wzniesiono parterowy budynek mieszczący kantor fabryczny. W połowie XIX w. przedsiębiorstwo Geyera opisane zostało jako największy krajowy zakład bawełniany. W 1886 r. wzniesione został skrzydło wschodnie fabryki, zamykające dziedzinie. Budynek powstał na planie prostokąta. Centralnie umieszczono w nim bramę przejazdową. W 1887 r. w pierzei ul. Piotrkowskiej wzniesiony został nowy kantor fabryczny a stary przekształcony został na gazownię i kuźnię. Ostatnią inwestycją budowlaną na terenie zespołu było wzniesienie w 1888 r. parterowego składu wzdłuż wschodniego skrzydła zespołu. W 1901 r. w południowym skrzydle wybuchł poważny pożar. Odbudowując je nad klatką schodową wzniesiono dodatkowe trzy kondygnacje i u szczytu wieży umieszczono zbiornik na wodę. Wieża ta obecnie jest jednym z charakterystycznych elementów zespołu. Od 1954 r. zespół budynków dawnej fabryki Ludwika Geyera przekazano nowopowstającemu Centralnemu Muzeum Włókiennictwa i od tego czasu systematycznie był adaptowany dla potrzeb placówki.

Opis

Zespół budynków fabrycznych rozmieszczony jest na działce przylegające do ul. Piotrkowskiej, na jej południowym krańcu. Obiekty położone są po północnej stronie stawu założonego na rzece Jasień.

Budynki wzniesione zostały z cegły ceramicznej pełnej na podmurowaniu kamiennym i ceglanym. Ściany budynków są tynkowane i bielone. Jedynie skrzydło wschodnie oraz maszynownia z kotłownią są ceglane. Najstarsze obiekty zbudowane w stylu klasycystycznym.

Budynki przemysłowe, każdy na planie wydłużonego prostokąta, rozlokowane zostały wokół prostokątnego dziedzińca, na którym umieszczono kotłownię. Wydłużona elewacja frontowa urozmaicona została trzema ryzalitami pozornymi oraz dwoma gzymsami: płaskim nad parterem i szerokim gzymsem wieńczącym. Ryzality w poziomie parteru pokryte zostały boniowaniem. Pozostała powierzchnia ścian jest gładko tynkowana i pobielona - stąd nazwa fabryki. W parterze wszystkich budynków oraz w ryzalicie elewacji południowej skrzydła południowego, otwory okienne zwieńczone są łukiem pełnym. Pozostałe zamknięte są prosto, lub odcinkowo ( w skrzydle wschodnim).

Konstrukcję wewnętrzną budynków stanowią drewniane stropy wsparte na drewnianych bądź żeliwnych słupach, które w zależności od kondygnacji rozmieszczone były w jednym, dwóch bądź trzech rzędach. W skrzydle wschodnim nad parterem i piętrem wykonano stropy odcinkowe, z cegły na dwuteowych podciągach wspartych na dwóch rzędach żeliwnych podpór. Nad dwoma wyższymi piętrami stropy są drewniane

Parterowy budynek kantoru, wzniesiony poza obrębem zespołu, przy północno-zachodnim narożniku fabryki. Wzniesiony został na planie prostokąta, miał charakter reprezentacyjny. Artykulacja pionowa podkreślona została pilastrami, na narożniku zdwojony. Prostokątne okna ujęte został w architektoniczne opaski zwieńczone naczółkami wspartymi na wolutowych konsolach. Podziały poziome podkreślają gzyms podokienny oraz szeroki gzyms wieńczący z fryzem tryglifowo-metopowym. Ponad dachem wyrasta balustradowa attyka.

Centralne Muzeum Włókiennictwa czynne: Wtorek środa, piątek w godzinach 9-17, czwartek 11-19, sobota, niedziela 11-16

Oprac. Agnieszka lorenc - Karczewska, OT NID w Łodzi, 13.11.2015 r.

Rodzaj: architektura przemysłowa

Styl architektoniczny: klasycystyczny

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_10_BK.135627, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_10_BK.161894