Kościół w swej obecnej formie zachował oryginalny wystrój sztukatorski w części zewnętrznej i wewnątrz. Na uwagę zasługuje ślusarka okienna wypełniona kolorowymi witrażami, stolarka drzwiowa i wyposażenie kościoła w postaci ołtarzy, ławek kościelnych i konfesjonałów. Ściany wewnątrz zdobią liczne polichromie autorstwa artysty malarza Mieczysława Saara. W programie malarskim i wystroju wnętrz świątyni widoczna jest spójność stylowa, charakterystyczna dla budowli powstałej według jednego projektu, powstałej w krótkim okresie czasu.

Historia

Pierwotna świątynia ewangelicko- augsburska powstała w latach 1826- 28 i zaprojektowana została przez architekta Bonifacego Witkowskiego jako budynek podobny do ratusza zajmującego przeciwległy narożnik. Kościół był niewielki, w stylu neorenesansowym. Z czasem przestał wystarczać społeczności ewangelickiej i zaczęto myśleć o jego rozbudowie. Prace miały miejsce w latach 1889- 92. Przebudowę, a właściwie budowę nowej świątyni zrealizowano według projektu Otto Gehliga. Do kamienia węgielnego, który wmurowany został 7. 08. 1889 r. dołączony został przytoczony w Wikipedii protokół:

Gmina Ewangelicka w Łodzi, a z nią pierwszy kościół powstał w roku 1826.

Po 63 latach, z powodu uczuwanej potrzeby, kościół został przebudowany.

Kamień węgielny pod przebudowany kościół został położony dnia 26 lipca (7 sierpnia) 1889 roku za panowania Aleksandra III, Cesarza Rosyi i Króla Polskiego. Generał-gubernatorem warszawskim był Generał-Adjutant Hurko, gubernatorem piotrkowskim – generał Komarow, Policmajstrem miasta Łodzi – kapitan Danilczuk, Prezydentem miasta – Wł. Pieńkowski;

– generalny superintendent biskup Ewerth; pastor miejscowy Klemens Berthold Rondthaler, jego pomocnik Antoni Rutkowski. Członkowie dozoru kościelnego: L. Meyer, R. Finster, F. Rathe, A. Agather, H. Gehlig, J. Erb, E. Geyer, D. Goltz, G. Bliem.

Komitet budowlany, oprócz dozoru kościelnego, stanowili: K. Klukow, R. Ziegler, J. Kammerer, E. T. Neumann, A. Friedrich, R. Fischer, L. Strauch, F. Kindermann, O. J. Schultz, Ed. Modrow, T. Steigert, J. K. Simchen, A. Wenske, G. Wegner, M. Weigold. Kantorem był A. Schwab; sekretarzem kościoła – H. J. Gottschild; zakrystyanem – N. Friese; dzwonnikiem – K. Berner; grabarzem – A. Reinke.

Plan budowy, podług projektu budowniczego Ottona Gehliga, sporządził architekt Prokofjew, a wykonał budowę pod nadzorem tego ostatniego majster murarski Stelmachowski.

Przy położeniu kamienia węgielnego był także obecny pastor-dyakon parafii Ś-go Jana R. Schmidt.

Mamy nadzieję w Bogu, że rozpoczęta w wierze i miłości chrześciańskiej budowla, będzie i pozostanie świętem miejscem, na którem nam i potomkom naszym Słowo Boże zawsze sprawiedliwe i czyste głoszonem będzie.

Co daj Boże, Amen!

Ołtarz główny w nowej świątyni zaprojektował Feliks Paszkowski. Dekoracje sztukatorskie w technice stiuków wykonane zostały znacznie później, w 1946 r., przez pracownię Stefana Kiełbasińskiego. W tym samym czasie powstały odlane w gipsie, ufundowane przez Zgromadzenie Kupców w Łodzi, stacje drogi krzyżowej. Kościół poszczycić się może posiadaniem wspaniałego instrumentu w postaci organów pneumatycznych wykonanych przez firmę Schlag und Söhne. Główny dzwon odlany został w 1893 r. w Warszawie przez ludwisarza A. Zwolińskiego. Po wojnie, w 1945 r. zyskał wezwanie Zesłania Ducha Świętego i stał się garnizonowym kościołem katolickim. 

Opis

Świątynia powstała na planie regularnego krzyża greckiego. Jak większość budowli łódzkich z tego czasu wzniesiona została w stylu eklektycznym, ze zwracającymi uwagę elementami neorenesansu i romanizmu. Zajmuje południowo- wschodnią część placu Wolności i fragment wschodniej pierzei ul. Piotrkowskiej. Na zewnątrz skrzyżowanie ramion krzyża zaakcentowane zostało półokrągłą kopułą umieszczoną na wysokim bębnie. Cztery narożne wieże nakryte są stożkowatymi hełmami. Dwie mniejsze wieżyczki przykrywają hełmy ostrosłupowe o podstawie kwadratu. Otwory okienne w układzie biforyjnym mają półokrągłe zakończenia, a poszczególne okna oddzielają w części nad partią przyziemia: pilastry zwieńczone kapitelami kompozytowymi, ponad nimi widać pilastry o prostych kapitelach uskokowych, podobnie jak w ostatnich kondygnacjach wież narożnych. Podziały horyzontalne wyznaczają  płytko zaznaczone w tynku boniowania w części przyziemnej, poziome prostokątne płyciny podokienne, uskokowe gzymsy oddzielające poszczególne kondygnacje, spłaszczone trójkątne tympanony pomiędzy wieżami oraz fryzy kostkowe biegnące pod tympanonami i zdobiące wewnętrzne ich krawędzie. Narożne wieże wieńczą wydatne uskokowe okapy podtrzymywane fryzem złożonym ze smukłych konsoli. Wszystkie otwory okienne i drzwiowe okalają szerokie profilowane opaski. Biforia na I kondygnacji akcentują dodatkowo okulusy. Okrągłe okna znajdują się także na II kondygnacji wież narożnych i w ich stożkowych hełmach. Wysoki bęben pod kopułą przepruwają zdwojone okna flankowane pilastrami o płaskich kapitelach z emblematem krzyża, zwieńczone fryzem kostkowym. Kapitele podtrzymują trójkątne tympanony o profilowanych brzegach, których wewnętrzne krawędzie także zdobi fryz kostkowy. Pola pomiędzy oknami wypełniają kwadratowe i prostokątne płyciny.

We wnętrzach na uwagę zasługują niewątpliwie polichromie przedstawiające postacie świętych i motywy geometryczne. Ściany absydy zdobi scena Zesłania Ducha Świętego, żagle kopuły akcentują medaliony z przedstawieniami czterech ewangelistów.

Ołtarze z przedstawieniami rzeźbiarskimi i malarskimi wykonane zostały na zamówienie w różnych pracowniach rzeźbiarskich i malarskich. W ołtarzu głównym pośrodku mensy ołtarza stoi tabernakulum, a nad nim tron z czterech stiukowych kolumienek z głowicami w stylu korynckim. Ołtarze boczne poświęcone są św. Franciszkowi i Krzyżowi Świętemu. W kaplicy Matki Boskiej w ołtarzu umieszczony został obraz przedstawiający Matkę Boską Częstochowską. Wnętrze kaplicy Serca Jezusowego zdobi rzeźba Chrystusa i płaskorzeźby przedstawiające św. Michała i św. Jerzego.

Kościół jest dostępny dla zwiedzających poza godzinami odprawiania mszy i uroczystości kościelnych.

Oprac. Patrycja Podgarbi, OT NID w Łodzi, 14.01.2019 r.