Historia

Kaplica pochodzi z 2 poł. XVII w. Miejscem pierwotnej lokacji był teren kościelny. Kaplicę translokowano na obecne miejsce przed budową nowego kościoła. Dzieje obiektu stanowią ilustrację powstania kaplicy w wyniku fundacji dziękczynnej i stopniowe przekształcenie tego miejsca w sanktuarium słynące z cudów uzdrowienia. Niektóre przekazy wspominają, że materiały użyte do budowy kaplicy pochodzą z wcześniejszego drewnianego kościoła, informacji tych nie udało się jednak zweryfikować podczas prac konserwatorskich i archeologicznych prowadzonych w latach 2004-2007.

Opis

Kaplica usytuowana w lesie Łagiewnickim w północnej części miasta, nieco oddalona od ulicy w kierunku północno-wschodnim, położona w obniżonej części terenu. Rzut części nawowej prostokątny, część prezbiterialna zamknięta trójbocznie. Konstrukcję wieńcową przykrywa dach wielopołaciowy kryty gontem i zwieńczony sygnaturką na planie sześciokąta, z kutym krzyżem zrekonstruowanym w trakcie prac konserwatorskich. Hełm sygnatury pokryty blachą. Kalenica ujęta parą bogato profilowanych sterczyn, zwanych pazdurami. Ściany kaplicy oszalowane. Wejście znajduje się w ścianie szczytowej, na osi podłużnej, od strony północno-wschodniej. Najistotniejszym elementem wyposażenia jest ołtarz z kopią wizerunku patrona kaplicy, usytuowany na prostej ścianie prezbiterialnej. Jego podstawę stanowi prostopadłościenna masywna skrzynia, dłuższym bokiem ustawiona w kierunku wnętrza, ozdobiona płytkim profilem w kształcie wąskiej ramki biegnącej tuż przy brzegach skrzyni, na której ustawiono główną część ołtarza o charakterze architektonicznym, stanowiącą oprawę dla obrazu. Po bokach znajdują się kolumny o kompozytowych kapitelach i ozdobne uszaki, uformowane w kształcie faliście ułożonych liści akantu. Górną część ołtarza zajmuje wielokrotnie przełamany, profilowany gzyms. Całość wieńczy promienista gloria z Okiem Opatrzności - motyw charakterystyczny dla barokowej sztuki sakralnej. Obraz z wizerunkiem św. Antoniego Padewskiego stanowi bardzo istotną część kaplicy, podobnie jak studzienka z wodą mającą właściwości lecznicze. Kompozycja dzieła jest jasna i typowa dla sposobu pokazywania tego świętego. Postać ustawiona na osi obrazu, odziana w czarny habit franciszkański. W prawej ręce trzyma białą lilię, lewa ręka, lekko zgięta w łokciu, podtrzymuje księgę, na której siedzi Dzieciątko Jezus w jasnej, przejrzystej sukience. Głowy postaci otaczają złociste aureole. Przedstawienie - kopia obrazu z 1729 r. pędzla A. Ścisławskiego, namalowana przez Jana Gintowta-Dziewałtowskiego - oprawione w ramę bogato ozdobioną stylizowanymi liśćmi akantu. Z nadprzyrodzonymi zdarzeniami, jakie odnotowano w okolicy, ma związek tablica wotywna, stanowiąca pierwotnie część wyposażenia kaplicy pw. św. Antoniego Padewskiego, przedstawiająca cud wskrzeszenia pielgrzyma zmarłego nagle w Łagiewnikach. Charakterystyczną częścią dzieła jest płaska rama, na której namalowano elementy imitujące niewielki ołtarzyk. Żłobkowane pilastry podtrzymują łamany gzyms, konchę i kwiatony. W obrazie wyodrębniono dwie strefy: ziemską i niebiańską. W dolnej części umiejscowiono leżącą postać w białej szacie. Obok niej widać świeżo wykopaną mogiłę. Lewą część przedstawienia zajmuje drzewo, równoważące kompozycyjnie prawą jego część, w której górnym narożniku zakomponowano półpostać świętego wynurzającą się z obłoków. Na ramie, w kartuszu nad obrazem, napis: „Bóg przez św. Antoniego tu w Łagiewnikach wskrzesza nagle umarłego przechodnia”. W kartuszu pod obrazem napis: „Grobem pochowana tu w Łagiewnikach”. Identycznie namalowaną ramę ma również druga tablica z kaplicy, także przedstawiająca cudowne zdarzenie, jakie nastąpiło za sprawą cudownego obrazu św. Antoniego. Kompozycja ta również jest podzielona na dwie strefy. W dolnej na tle krajobrazu widnieje duży stos drewna przygniatający małą postać dziecięcą. Obok klęczy kobieta, według przekazów - matka dziecka, w białej szacie. W prawym górnym rogu z obłoków wyłania się półpostać św. Antoniego. Na ramie, w kartuszu nad obrazem, napis: „Bóg przez s Antoniego wskrzesza dziecię kołami Zabite WW PP Zeleskich pierwszych fundatorów”.

Zabytek dostępny.

Oprac. Patrycja Podgarbi, OT NID w Łodzi, 22.08.2014 r.