Oprócz nich, przy alei głównej znajdują się mauzolea najbogatszych przedstawicieli gminy żydowskiej: m. in. rodziny Poznańskich, Jarocińskich, Silbersteinów, Stillerów, Konsztadtów i Rapaportów. Symbole na płytach są elementami powtarzalnymi, lecz sposób ich wykonania, to oryginalne, pojedyncze dzieła sztuki sepulkralnej. Na macewach umieszczano epitafia (po ich wschodniej stronie). Inskrypcje te do XIX w. były sporządzane wyłącznie w języku hebrajskim. W II poł. XIX w. zaczęto odchodzić od napisów hebrajskich na rzecz inskrypcji w języku kraju, w którym zmarły żył i został pochowany. Mauzolea i większe nagrobki posiadają często metalowe ogrodzenia będące przykładami wysokiej klasy sztuki kowalskiej i odlewniczej- zdarzają się elementy żeliwne.

Historia obiektu

Cmentarz usytuowany jest w północnej części dzielnicy Bałuty. Powstał w 1892 r. po zamknięciu przepełnionego starego cmentarza założonego w 1811 r., znajdującego się przy ul. Wesołej, u zbiegu ulic Zachodniej i Lutomierskiej. Do momentu jego powstania Żydzi łódzcy chowali swoich zmarłych w pobliskim Strykowie i Lutomiersku – zgodnie z przepisami mówiącymi o podległości nowej gminy żydowskiej gminom starszym, już istniejącym. Równocześnie z założeniem cmentarza powstało Bractwo Święte – Chewra-Kadisza.

Nim gmina dostała pozwolenie na zakup ziemi pod nowy cmentarz, nie obyło się bez problemów związanych z jego nową lokalizacją i przeszkód mnożonych przez władze carskie. Dopiero wybuch epidemii cholery przyspieszył znacznie działania administracyjne. Początkowo stary cmentarz miał zostać powiększony lecz teren nie spełniał wymogów związanych z przepisami, które zakładały, że cmentarz musi być ulokowany w odległości 1000 kroków od najbliższych miejsc zamieszkałych. Kolejny wybór padł na Radogoszcz, znajdujący się ówcześnie w pobliżu Łodzi, lecz tej lokalizacji przeciwstawił się Juliusz Heinzl, którego tereny i dom letniskowy znajdowałyby się w bezpośrednim sąsiedztwie cmentarza. Protestowali także mieszkańcy Radogoszczy. Nową lokalizację udało się zatwierdzić dzięki darowiznom Alberta Cukiera i Izraela Kalmanowicza Poznańskiego. Ten ostatni zastrzegł sobie prawo do 240 sążni powierzchni przy alei głównej, przeznaczonej na mauzoleum rodzinne Poznańskich. Nowy cmentarz przy ul. Brackiej 40 zajmuje duży teren o kształcie nieregularnego wieloboku, ograniczonego ulicami: Bracką od strony południowej, Zagajnikową i Kaufmana od strony zachodniej, Inflancką od strony północnej i Zmienną od strony wschodniej. Otwarty został w listopadzie 1892 r. Po cmentarzu w Berlinie jest obecnie największym cmentarzem żydowskim w Europie. Zajmuje około 42 ha powierzchni, podzielonej zgodnie z tradycjami i regułami pochówków w tradycji żydów aszkenazyjskich. W odrębnych kwaterach chowani byli mężczyźni, kobiety i dzieci. Wśród kobiet osobne miejsce na cmentarzu miały panny. Charakterystyczną formą nagrobków są macewy - kształtem symbolizujące bramę przejścia z życia doczesnego w wieczne, opatrzone charakterystycznymi dla żydowskiej sztuki sepulkralnej symbolami oraz obowiązkowymi inskrypcjami.

Opis obiektu

Nieregularny obrys cmentarza okolony został murem, który na różnych odcinkach różni się zarówno czasem powstania, jak i sposobem wykończenia. Na teren cmentarza prowadzą trzy bramy: niegdyś główna od małej i krótkiej alejki ul. Abrama Cytryna, brama od ul. Brackiej i obecnie używana skromna, metalowa furtka od ul. Zmiennej.

We wschodniej części cmentarza znajduje się duży dom przedpogrzebowy ufundowany przez Minę Konsztadt, wdowę po łódzkim kupcu i działaczu społecznym Hermanie, która ofiarowała w 1896 r. 18 tysięcy rubli na jego budowę. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdowała się synagoga i wieża wodna - budynki te nie istnieją.

Część, tak zwana gospodarcza i przedpogrzebowa odgrodzona jest od części grzebalnej wysokim ceglanym murem z reprezentacyjną bramą wiodącą do alei głównej cmentarza. Mur pełni jednocześnie rolę lapidarium, do którego przytwierdzone zostały części macew i tablice pamiątkowe.

Na łódzkim cmentarzu oprócz tradycyjnych macew znajdują się liczne, reprezentacyjne grobowce o  charakterze mauzoleów, grobowce architektoniczne i sarkofagowe, rzadko ohele. Mauzolea wyłamują się z tradycji stawiania skromnych macew i upamiętniają miejsce pochówku najbogatszych przedstawicieli gminy.    

Dostępność obiektu dla zwiedzających: od poniedziałku do czwartku i w niedzielę  w godzinach 9:00-15:00, piątek 9:00-13:00, w soboty i święta żydowskie- cmentarz nie jest dostępny dla zwiedzających. Bilet normalny kosztuje 15 zł, ulgowy 12 zł.

Autor noty: Patrycja Podgarbi, OT NID w Łodzi, 28-06-2023 r.