Wnętrza o bogatym wystroju i wyposażeniu charakteryzuje rozmach i przepych. Ikonostas, posadzki, witraże i elementy polichromii stanowią ilustrację wpływów sztuki bizantyjskiej i rosyjskiej. Cerkiew pochodzi z lat 1880-1884.

Historia

Teren wielonarodowościowej i wielokulturowej Łodzi przełomu XIX i początku XX w. obfitował w świątynie i cmentarze różnych wyznań. Wśród zamieszkujących miasto katolików, ewangelików i żydów nieliczni prawosławni należeli do parafii w Piotrkowie Trybunalskim, istniejącej od 1788 r. Stan liczebności ludności prawosławnej zmieniło przybycie po 1862 roku do miasta 37 Jekaterinburskiego Pułku Piechoty. Ideę budowy świątyni prawosławnej przyspieszył także nieudany zamach na cara Aleksandra II. Ocalenie władcy postanowiono uczcić w 1879 r. budową cerkwi. Zaprojektowanie odpowiednio reprezentacyjnej budowli komitet budowy, w skład którego wchodzili najbardziej liczący się przemysłowcy łódzcy z Karolem Scheiblerem i Juliuszem Heinzlem na czele, powierzył wieloletniemu architektowi miasta Hilaremu Majewskiemu. W 1880 r. przedłożony projekt został zaaprobowany przez władze i przystąpiono do budowy. Lokalizacja cerkwi w pobliżu dworca kolejowego dodatkowo podkreślała symboliczne znaczenie związane z panowaniem rosyjskim. W maju 1884 r. została utworzona parafia. Nową cerkiew pw. Św. Aleksandra Newskiego, mogącą pomieścić 900 wiernych, wyświęcił arcybiskup chełmsko-warszawski Leoncjusz.

Opis

Bryłę proporcjonalnej, niewielkiej świątyni posadowiono na rzucie centralnym. Korpus nakrywa kopuła, od zachodu usytuowano kwadratową trzykondygnacyjną wieżę nakrytą cebulastym hełmem. Podziały poziome ścian zewnętrznych wyznacza rytm półokrągło zakończonych otworów drzwiowych i okiennych, uskokowe gzymsy oddzielające poszczególne kondygnacje i ozdobne fryzy. I kondygnację wieży zdobią w czterech narożnikach niewielkie sterczyny zakończone miniaturami hełmu wieńczącego wieżę. Trzy ozdobne portale mieszczące wejścia do świątyni (główne od strony zachodniej, prowadzące przez wieżę), zaakcentowane są parami delikatnych kolumienek z korynckimi kapitelami i półokrągło zakończonymi tympanonami wypełnionymi malowidłami o tematyce maryjnej. W ażurowych, złoconych dekoracjach hełmu wieży i kopuły oraz żywej kolorystyce elewacji i detalach architektonicznych widać wyraźnie przepych i bogactwo sztuki bizantyjskiej przemieszanej z wpływami rosyjskimi. Równie reprezentacyjnie przedstawiają się wnętrza cerkwi. Na szczególną uwagę zasługuje ikonostas zaprojektowany przez H. Majewskiego, wykonany w Petersburgu przez włoskiego artystę Canillego. Również z Petersburga sprowadzono autorów polichromii. Filary zdobią przedstawienia świętych metropolitów moskiewskich, na pendentywach kopuły namalowano czterech ewangelistów, a w arkadowych polach pomiędzy oknami widnieją postacie Chrystusa, Matki Boskiej i św. Jana Chrzciciela. Witraże zostały wykonane przez wrocławską firmę Adolfa Seilera. Barwna posadzka utrzymana w tonacji brązu, błękitu i żółci ułożona została w geometryczny wzór okolony bordiurą. Wewnętrzne tympanony wejściowe wypełnione są malowidłami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa. Od strony zachodniej widnieje Niesienie Krzyża, od południa Złożenie do grobu, a od północy scena Opłakiwania. Teren kościoła jest ogrodzony. Od strony wschodniej otoczenie cerkwi stanowi park im. St. Moniuszki (niegdyś zwany Kolejowym). Miejsce od zachodu zostało znacznie uszczuplone w związku z poszerzeniem ul. Kilińskiego. W latach 1980-1984 wymieniono konstrukcję i poszycie dachów i kopuł, wykonano także prace konserwatorskie przy polichromiach. W ostatnich latach przeprowadzono kompleksowe, szeroko zakrojone prace konserwatorskie, obejmujące wnętrza i część zewnętrzną budowli. W oparciu o oryginalne projekty H. Majewskiego zastosowano oryginalną kolorystykę poszczególnych detali i bogate złocenia dekoracji kopuły i hełmu wieży.

Cerkiew jest dostępna po wcześniejszym umówieniu zwiedzania z proboszczem parafii.

Oprac. Patrycja Podgarbi OT NID w Łodzi, 22.08.2014.