na surowym korzeniu.

Historia

Po przyłączeniu Pomorza do Brandenburgii po 1640 r. w Trzebiatowie powstała pierwsza państwowa stadnina. W pierwszej połowie XIX w. następuje duże ożywienie w hodowli koni w sąsiedniej Meklemburgii oraz części Pomorza usytuowanej po zachodniej stronie Odry (dzisiejsze Pomorze Przednie -Vorpommern). Coraz większą role zaczynają odgrywać hodowcy z grona tamtejszej szlachty, tacy jak: Sommersdorf, Kummerow, Quilow, którym udało się wyhodować niemal własną rasę konia. Powstają stowarzyszenia hodowców, kwitnie eksport. Na Pomorzu, na wschód od Odry sytuacja nie wyglądała tak korzystnie, bowiem lokalna populacja koni była mniej wartościowa. Jednym z działań, które podjęto dla poprawy sytuacji było założenie w 1876 r. państwowej stadniny w Łobzie. Hodowane w niej konie miały służyć nie tylko sportowi jeździeckiemu, ale również pracy na roli. Na początku starano się wyhodować odpowiedniego konia na potrzeby pomorskiego rolnictwa. Zespół zabudowań stadniny powstał na terenie po południowej stronie miasta Łobez, obok osady młyńskiej Kupferhammer (Świętoborzec). Stadninę założono na surowym korzeniu na północny wschód od dawnego młyna. Oficjalna nazwa instytucji brzmiała Königliches Pommersches Landgestüt bei Labes (Królewska Pomorska Stadnina Odział Terenowy w Łobzie). Akta budowy nie zostały do tej pory odnalezione, jednak na podstawie istniejących dokumentów z procesu sądowego pomiędzy skarbem państwa a łobeskim mistrzem ciesielskim Bachmannem, wiadomo iż budowę zespołu rozpoczęto już w 1875 r. Budynki ukończone zostały w 1876 r. w stanie surowym. Prace wykańczeniowe trwały jednak dalej. W 1878 r. naczelny urzędnik budowlany (Oberlandbaumeister) dokonał rewizji nowo wybudowanej stadniny. W tym czasie wzniesiono dom dyrektora, stajnię wschodnią wraz z pawilonami administracyjno-mieszkalnymi, ujeżdżalnie, kuźnie, ambulatorium weterynaryjne, oraz część piętrowych budynków pracowniczych po zachodniej stronie zespołu. Prawdopodobnie w tym czasie powstał również parterowy budynek otoczony wokół przez wybieg dla koni, określany na starych inwentaryzacjach jako „Paddock”. Ok. 1876 r. założono również park krajobrazowy po północnej stronie domu dyrektora oraz skwer o parkowo-ogrodowym charakterze na podwórzu gospodarczym. Obsadzony trawą oraz kwiatami szpaler otoczono szpalerem drzew. W aktach archiwalnym mowa jest o różach porastających podwórze gospodarcze. Nie wiadomo kto był projektantem zespołu. Ze wspomnianych wyżej dokumentów procesowych wynika, że z budową stadniny w Łobzie związani byli Tajny Nadzwyczajny Radca budowlany (Geheimer Ober -Baurath Flaminius) oraz inspektorzy budowlani Haupt oraz Freund (ten ostatni wynajął mistrza ciesielskiego Bachmanna). Najbardziej interesującą osobą pośród wyżej wymienionych postaci był Emil Flaminius, wysoki berliński urzędnik budowlany, oraz projektant licznych budowli na terenie ówczesnego państwa pruskiego. Dla przykładu można podać, że jego autorstwa są teatr w Frankfurcie nad Regą, ratusz w Ośnie Lubuskim czy kościół św. Piotra i Pawła w Dębnie Lubuskim. Tak więc można przyjąć, że mógł być on również autorem projektu królewskiej stadniny w Łobzie.

Kolejnej rozbudowy dokonano ok. 1884 r. W tym czasie powstała druga stajnia po zachodniej stronie dziedzińca oraz piętrowy budynek mieszkalny usytuowany przy szosie Łobez-Węgorzyno. W latach 70-tych lub 80-tych XIX w. powstała również ryglowa stodoła usytuowana w części południowej, obok stajni wschodniej. W 1912 r. do stadniny przyłączono zespół budynków dawnego młyna. Rozbudowa i modernizacja stadniny trwała do II wojny światowej. W latach 1920-1924 powiększono zaplecze mieszkalne i dobudowano kolejny ciąg, tym razem parterowych budynków pracowniczych. W latach trzydziestych XX w. dobudowano trzecią stajnie zamykającą podwórze gospodarcze od południa. Parterowy budynek zwany „Paddock” stał się częścią nowo wybudowanej stajni. Dyrektorami stadniny byli: von Schlüter (1876-1884), von Massenbach (1884-1902), von Seyflitz (1902-1914), von Lüdernitz, von Rochow, von Reinersdorf (1914-1921), doktor Ehlert (1921-1929), Burow (1929-1931), Althaus (1931-1945)

Po 1945 r. zespół stadniny służył jako zbiorcza baza dla bydła należącego do Arami Czerwonej. Całej osadzie nadano nazwę Świętoborzec. Budynki mieszkalne zostały zamieszkane przez nową ludność napływową. W 1947 r. decyzją Ministerstwa Rolnictwa utworzono Państwowe Stado Ogierów w Łobzie, z siedzibą w Świętoborcu. Pierwszym dyrektorem był Marian Fabrycy (1947-1949 r.), następnie Ludwik Jończyk (1949-1954). W latach 1954-1965 szefem stadniny był Marek Roszczynialski, olimpijczyk z Rzymu w 1960 r., oraz medalista mistrzostw Polski w latach: 1955 (złoto), 1956 (brąz), 1958 (srebro). W latach 1966-1979 dyrektorem był Zbigniew Janaszek, a od 1979 r. - Marek Zalewski. Po 2003 roku państwową stadninę w Łobzie zlikwidowano, natomiast konie przeniesiono do Sierakowa Wielkopolskiego. Prawdopodobnie już po zlikwidowaniu stadniny zniszczeniu uległa ryglowa stodoła.

Opis

Dawna stadnina koni położona jest w odległości ok. kilometra na południe od miasta Łobez, w niewielkim oddaleniu od szosy prowadzącej do Węgorzyna. Dawne gospodarstwo hodowlane jest dużym zespołem budynków. Część główna zespołu rozplanowana została wokół obszernego, osiowo założonego dziedzińca, przy którym skupione są budynki gospodarcze (od południa, wschodu i zachodu) oraz dom dyrektora (pośrodku), na północ od którego rozciąga się niewielki park. Od wschodu, wzdłuż głównej drogi dojazdowej przylega do zespołu osiedle budynków mieszkalnych dawnych pracowników stadniny. Kompozycja zespołu dawnej stadniny jest typowa dla gospodarstw w domenach państwowych jak i niewielkich założeń dworskich. Najbardziej okazałymi budynkami w zespole są trzy duże stajnie, które zamykają podwórze od wschodu, zachodu i południa. Po obu stronach stajni zachodniej usytuowane są dwa pawilony administracyjno-mieszkalne. W skład kompleksu gospodarczego wchodzą ponadto mniejsze budynki pomocnicze, takie jak ujeżdżalnia, dawna kuźnia, ambulatorium weterynaryjne, stajnia wyjazdowa, garaż. Budynkom mieszkalnym towarzyszyły budynki inwentarskie. Obszerny dziedziniec obsadzony został szpalerami drzew.

Poszczególne budynki zespołu pod względem stylistycznym zróżnicowane są w zależności od czasu powstania. Najstarsze, wzniesione w latach 70-tych i 80-tych XIX w. budynki utrzymane są w formach eklektycznych nawiązujących głównie do średniowiecza oraz wczesnego włoskiego renesansu (Quattrocento). Elewacje charakteryzuje surowa tektoniczna artykulacja typowa dla dziewiętnastowiecznej architektury gospodarczej. Natomiast powstałe w latach 30-tych XX w. skrzydło południowe wzniesiono w formach neobarokowych.

Wszystkie budynki zespołu wymurowano z cegły pozostawiając nietynkowane elewacje. Piwnice oraz partie cokołowe w budynkach powstałych w latach 70-tych i 80-tych XIX w. wymurowane zostały z granitu. Pomieszczenia w stajniach nakryto sklepieniami oraz stropami odcinkowymi opartymi na żeliwnych słupach. Piwnice w domu dyrektora nakryte są stropami odcinkowymi na belkach stalowych, zwanych niegdyś „kapą pruską” (preussiche Kappe). W budynkach mieszkalnych założono stropy drewniane.

Dom dyrektora założony został na rzucie prostokąta z płytkimi ryzalitami na osi dłuższych elewacji. Do korpusu głównego przylega niewielki ganek wejściowy od południa (tj. od dziedzińca gospodarczego) oraz weranda od północy. Parterowy budynek nakryty został stosunkowo niskim dachem dwuspadowym (obecnie zdemontowanym). Elewacje korpusu wieńczy wydatny gzyms wsparty na konsolkach, naroża ujęte są pilastrami. Ryzalit środkowy opięty jest lizenami oraz zwieńczony fryzem schodkowym. Zamknięte łukiem odcinkowym otwory okienne zwieńczone są w nadprożach niewielkimi gzymsikami. Ganek o przezroczystych ażurowych elewacjach wybudowano z stali i szkła. Obecnie budynek znajduje się w stanie ruiny.

Stajnia wschodnia pod względem konstrukcji i form architektonicznych stanowi całość z dwoma rozmieszczonymi po bokach pawilonami administracyjno-mieszkalnymi. Stajnia jest budynkiem parterowym nakrytym wysokim dachem dwuspadowym. Dwudziestoosiowe elewacje rozczłonkowane są regularnie rozmieszczonymi pozornymi ryzalitami bramnymi o zwieńczeniach w formie szczytów. Zwieńczone gzymsem kroksztynowym elewacje opinają gładkie lizeny rozmieszczone pomiędzy oknami i otworami wjazdowymi. Przylegające od północy i południa pawilony administracyjno-mieszkalne założone zostały na planie zbliżonym do kwadratu. Osie elewacji podkreślają ryzality - głębokie od północy i południa oraz pozorne od wschodu. Piętrowe budynki nakryto wysokimi dachami czterospadowymi. Naroża pawilonów podkreślono wysokimi na dwie kondygnacje lizenami. Od zachodu do pawilonu południowego przylega nieco niższa oficyna nakryta dachem dwuspadowym.

Znaczne podobieństwo do stajni wschodniej wykazuje wzniesiona kilka lat później stajnia zachodnia. Wyższy o niewielką kondygnacje strychową budynek nie posiada pawilonów bocznych. Wyższe są również ryzality bramne. Artykulacja ścian pozostaje niemal identyczna. Nieco większą dekoracyjność elewacji uzyskano poprzez zwieńczenie okien naczółkami w formie gzymsów.

Powstała w latach 30-tych stajnia południowa jest budynkiem neobarokowym o dekoracyjnie ukształtowanej elewacji głównej z trzema ryzalitami pozornymi. Środkowy szeroki ryzalit zwieńczony jest okazałym trójkątnym szczytem. Korpus główny opinają gładkie lizeny, na których opiera się wysokie gładkie belkowanie zwieńczone profilowanym gzymsem koronującym. Lico ryzalitów pozornych oraz elewacje szczytowe dzieli szereg zdwojonych boniowanych lizen. Od południa na osi budynku przylega do niego parterowa dobudówka (dawny „Paddock”) utrzymana w surowych formach, pozbawionych detalu architektonicznego

Usytuowana po wschodniej stronie ujeżdżalnia jest prostokątnym budynkiem nakrytym dwuspadowym dachem. Zwieńczone gzymsem konsolkowym elewacje opięto gładkimi pilastrami. Elewacje dawnego ambulatorium weterynaryjnego akcentuje szereg dużych, zamkniętych łukiem odcinkowym wnęk. Pozostałe budynki są znacznie skromniejsze pozbawione artykulacji. Na uwagę zasługuje osiedle mieszkalne dla dawnych pracowników. Najstarsze domy są piętrowymi budynkami nakrytymi dwuspadowymi dachami. Gładkie pozbawione artykulacji elewacje przepruto regularnym szeregiem zamkniętych odcinkowo okien. Nowsze parterowe domy nakryte są stosunkowo niskimi dachami dwuspadowymi o mocno wystającym okapie.

Wewnątrz stajni zachowało się częściowo oryginalne wyposażenie: metalowe ozdobne ogrodzenia oraz płytki ścienne w boksach dla koni.

Obiekt jest własnością prywatną, dostępny na zewnątrz

Oprac. Radosław Walkiewicz, OT NID w Szczecinie, 12.08.2015.