Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Mikołaja - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Mikołaja


kościół XIV w. Lisów

Adres
Lisów

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Morawica - obszar wiejski

Znajdująca się przy kościele parafialnym kaplica grobowa Krasińskich pw.św.Barbary powstała przed 1645 roku, jest jeden z cenniejszych, pod względem artystycznym i ideowym, nowożytnych mauzoleów szlacheckich w północnej Małopolsce.

Historia

Parafia w Lisowie powstała przed rokiem 1326. W latach 1470-1480 istniał tutaj drewniany kościół pw. św. Andrzeja. W jego miejsce przed 1598 roku, zapewne około połowy XVI wieku, wzniesiono świątynię murowaną i nadano jej nowe wezwanie św. Mikołaja. Przed 1645 rokiem Gabriel i Zofia Krasińscy wystawili przy niej kaplicę pw. św. Barbary, w której w 1647 roku zainstalowano prebendę św. Barbary. Budowla ta konsekrowana została dopiero w roku 1656. W 1740 roku kościół miał zniszczyć pożar, a jego skutki usunięto w 1746 roku. W 1782 roku wymagał pilnych remontów. W XIX wieku był kilkakrotnie restaurowany, a w latach 1858-1859 dobudowano do niego kaplicę Pana Jezusa i południową kruchtę. W latach 1912-1914 rozbudowano świątynię, według projektu Józefa Dziekońskiego i Konstantego Jakimowicza, z dawnego obiektu pozostawiono jedynie część zachodnią wraz z wieżą i kaplicę Krasińskich. Po 1920 roku wystawiono w niej nowe ołtarze, ambonę i chrzcielnice, autorstwa Saturnina Grzybowicza. W 1923 roku konsekrowano budowlę. Dopiero w 1926 roku wytynkowano jej nowe części. W 1945 roku kościół został uszkodzony na skutek działań wojennych. Naprawiono je w kolejnych dziesięcioleciach. W latach 1999-2014 przeprowadzono przy nim gruntowne prace konserwatorskie i restauratorskie, m.in. wymieniono poszycie dachowe, tynki zewnętrze i konserwacji poddano „marmurowe” wyposażenie i wystrój kaplicy Krasińskich.

Opis

Kościół usytuowany na wzniesieniu, w centrum wsi, zajmuje wnętrze wielobocznego placu, otoczonego murem z kostnicą w północno-zachodnim narożu. Bezstylowa, orientowana jednonawowa świątynia złożona jest z kwadratowej, trójkondygnacyjnej wieży z 3. ćwierci XVI wieku (w połowie ośmiobocznej), prostokątnej nawy oraz węższego i niższego od niej prezbiterium, zamkniętego trójbocznie. Nawę ujmują po bokach, ustawione symetrycznie prostokątne kaplice: od północy św. Barbary zw. Krasińskich sprzed 1645 roku i Matki Boskiej Częstochowskiej, a od południa św. Jana (przy niej kruchta) i św. Józefa. Do północnej ściany prezbiterium przylega niska, kwadratowa zakrystia z przedsionkiem. Bryłę budynku opięto skarpami. Świątynię wymurowano z kamienia i cegły oraz w całości wytynkowano. Nakrywają ją dachy dwuspadowy (na nawie z sygnaturką, prezbiterium, kaplicach św. Barbary i św. Jana), pulpitowy (na kaplicach św. Józefa i MB Częstochowskiej, kruchcie południowej), dwupołaciowy (na zakrystii), trójpołaciowy (na zamknięciu prezbiterium) oraz cebulasty hełm z latarnią (na wieża). Wśród skromnych jej elewacji, wyróżniają się te kaplicy św. Barbary, wzbogacone detalem kamieniarskim (obramienia okien) i rzeźbiarskim (w szczycie północnej ściany ceramiczna płytka z Ukrzyżowaniem z 1. połowy XVII wieku). Niemal całe wnętrze kościoła nakrywają stropy, z wyjątkiem prezbiterium, kaplic św. Barbary i św. Jana sklepionych kolebkowo-krzyżowo. Godnymi odnotowania elementami jego wyposażenia są m.in.: trzy obrazy ołtarzowe św. Mikołaja, Ukrzyżowania i św. Józefa z lat 70. XIX wieku (atryb. Rafał Hadziewicz), oraz „marmurowe” wyposażenie i wystrój kaplicy św. Barbary, wykonane przez artystów związanych z Chęcinami (m.in.: ołtarz Św. Barbary z około 1645 roku - atryb. warsztat Augustina van Oyena, epitafia Gabriela i Zofii Krasińskich z roku 1652 roku, atryb. Piotr Oleksy vel Januszowic, epitafium Katarzyny Jawornickiej z około 1666 roku) i Dębnikiem (epitafia Katarzyny i Mikołaja Krasińskich z około 1702 roku, epitafium Aleksandra Kraińskiego - wyk. Szymon Liszkowic).

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Łukasz Piotr Młynarski, OT NID w Kielcach, 02.10.2014 r.

Bibliografia

  • Adamczyk A., Zabytkowe budowle i założenia podworskie na obszarze gminy Morawica, [w:] Morawica. Szkic do portretu gminy, red. D. Kowalska, Morawica 2003, s. 138-179.
  • Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej, [w:] Prace konserwatorskie w województwie świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 43.
  • Corpus Inscriptionum Poloniae, t. 1: Województwo kieleckie, red. J. Szymański, z. 3: Busko Zdrój i region, wyd. U. Zgorzelska, Kielce 1980, s. 77-99.
  • Derwojed J, Hadziewicz Rafał, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 3, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979, s. 6-10
  • Kalina D., Zabytki nieruchome na terenie dawnego zespołu dóbr ziemskich zwanych maleszowskimi sandomierskiej gałęzi rodziny Krasińskich, [w:] Franciszka z Krasińskich Wettyn. Księżna Kurlandii i Semigalii, prababka dynastii królów włoskich. Dziedzictwo rodziny Krasińskich w regionie świętokrzyskimi, red. D. Kalina, R. Kubicki, M. Wardzyński, Kielce-Lisów 2012, s. 101-126.
  • Kalina D., Mirowski R., Pierzchnica- nasza mała ojczyzna. Miejscowości gminy Pierzchnica. Zarys dziejów, Pierzchnica-Kielce 2014, s.34-47.
  • Katalog duchowieństwa i parafii diecezji kieleckiej, red. D. Olszewski i in. Kielce 1999, s. 208-209.
  • Katalog zabytków sztukiPolsce, t. 3: Województwo kieleckie, red. J. Z. Łoziński, B. Wolff, z. 9: Powiat pińczowski, oprac. K. Kutrzebianka, Warszawa 1957, s. 15-17.
  • Karpowicz M., Chronologia i geografia niderlandyzmu w rzeźbie 1. połowy XVII wieku, [w:] Niderlandyzm na Śląsku i w krajach ościennych, red. M. Kapustka, A. Kozieł, P. Oszczanowski, Wrocław 2003, s. 43-53.
  • Łoziński J. Z., Grobowe kaplice kopułowe w Polsce (1520-1620), Warszawa 1973, s. 104.
  • Młynarski Ł. P., „A nie dziw, że Krasiński po krasińsku trzeba. Nabywać sławy Dobrej”. Wymowa ideowa kaplicy Krasińskich w Lisowie koło Kielc, [w:] Studia nad sztuką renesansu i baroku, t. X, red. I. Rolska-Boruch, Lublin 2010, s. 123-150.
  • Młynarski Ł. P., Kilka uwag na temat wartości ideowych i artystycznych kaplicy grobowej Krasińskich p.w. św. Barbary przy Kościele parafialnym św. Mikołaja w Lisowie, [w:] Franciszka z Krasińskich Wettyn. Księżna Kurlandii i Semigalii, prababka dynastii królów włoskich. Dziedzictwo rodziny Krasińskich w regionie świętokrzyskimi, red. D. Kalina, R. Kubicki, M. Wardzyński, Kielce-Lisów 2012, s. 127-150.
  • Rosiński P., Zabytkowe organy w województwie kielecki, Warszawa-Kraków 1992, s. 172-173.
  • Wiśniewski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965, s. 80, 84, 137.
  • Wiśniewski E., Prepozytura wiślicka do schyłku XVIII wieku. Materiały do struktury organizacyjnej, Lublin 1976, s. 58-59.
  • Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w stopnickiem, Marjówce 1929, reprint Kielce 2000, s.144-164.
  • Rawita-Witanowski M., Dawny powiat chęciński. Z ilustracjami prof. Jana Olszewskiego, oprac. D. Kalina, Kielce 2002, s. 366-372.
  • Wojtasik Z., Prace konserwatorskie przy zabytkach ruchomych- prowadzone pod od 1990 roku do połowy 2000 pod nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków i Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, [w:] Prace konserwatorskie w latach 1990-2000. Dziesięć lat Służby Ochrony Zabytków w Kielcach, red. A. Piasecka, Kielce 2001, s. 69.
  • Wojtasik Z., Zub J., Konserwacja tzw. zabytków ruchomych, [w:] Prace konserwatorskie w województwie świętokrzyskim w latach 2001-2012, red. J. Cedro, Kielce 2014, s. 143.
  • Wiatr G., Prace konserwatorskie przeprowadzone przy kaplicy Krasińskich w Lisowie, [w:] Franciszka z Krasińskich Wettyn. Księżna Kurlandii i Semigalii, prababka dynastii królów włoskich. Dziedzictwo rodziny Krasińskich w regionie świętokrzyskimi, red. D. Kalina, R. Kubicki, M. Wardzyński, Kielce-Lisów 2012, s. 197-212.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_26_BK.67020, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_BK.5305