Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek biskupów warmińskich, ob. muzeum - Zabytek.pl

zamek biskupów warmińskich, ob. muzeum


zamek 1350 - 1355 Lidzbark Warmiński

Adres
Lidzbark Warmiński, Plac Zamkowy 1

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. lidzbarski, gm. Lidzbark Warmiński (gm. miejska)

Zamek w Lidzbarku Warmińskim jest jednym z piękniejszych zamków na terenie Polski.Jest to rezydencja biskupów warmińskich, a stan i ilość zachowanej substancji oryginalnej spowodowała, że po pieczołowitej konserwacji zamek przeznaczono na cele muzealne.

Historia

Warmia, to kraina historycznie zamieszkana przez pruskie plemię Warmów. W XIII wieku nowo zdobyte przez Zakon Krzyżacki ziemie były umacniane poprzez budowę szeregu grodów drewniano-ziemnych. Zakładano je od nowa, bądź też w miejscach wcześniejszych gródków pruskich Warmów. W Lidzbarku Prusowie utrzymali swoje wpływy do drugiego powstania pruskiego czyli do roku 1274. Pierwszym biskupem warmińskim był Anzelm i dopiero wtedy, w roku 1254 określono zakres terytorialny biskupstwa. Lidzbark Warmiński leżał na terenie biskupstwa, stolicą jednak jeszcze nie był.

W roku 1308, osadzie powstałej w pobliżu grodu w Lidzbarku, nadano przywilej lokacyjny oparty na prawie chełmińskim. Czterdzieści lat później, około 1350 roku, stolica diecezji została przeniesiona właśnie do Lidzbarka (z Braniewa i później z Ornety), gdyż miał on dogodniejsze usytuowanie. Gród stał się siedzibą władz administracyjno-sądowych podległych biskupowi. Tu udzielano też osadnikom przywilejów na grunta. Utworzono Komorę czyli urząd powołany przez biskupów w celu ułatwienia kontroli gospodarczej terenu. Wtedy też zapewne drewniany gródek zastąpionorezydencją  murowaną. Do użycia trwalszego materiału zmuszały też częste najazdy i udoskonalanie machin oblężniczych.

Budowę zamku rozpoczęto w 1350 roku. Przypuszczalnie około roku 1390 zakończono prace przy reprezentacyjnym skrzydle południowym a być może i przy innych skrzydłach, gdyż na przełom XIV i XV wieku datowane są pierwsze działania zmierzające do podkreślenia nowej funkcji obiektu, jako stolicy biskupstwa warmińskiego i rezydencji biskupa. Znalazło to wyraz w programie ikonograficznym polichromii Sali Obrad w skrzydle południowym, w skrzydle wschodnim w Sali Sądowej, a także na krużgankach. Znaczenie rezydencji i jej świetność podkreślono także przez zbiór dzieł sztuki, cenne sprzęty i wartościowy księgozbiór.

Lata 1442-1479 z pożarem, wojna trzynastoletnią i wojna księżą (tzw. Pfaffen Krieg) związaną z wyborem biskupa warmińskiego (1478-1479 r.) przyniosły wielkie zniszczenia.

Po roku 1497, czyli pożarze miasta, przystąpiono do odbudowy wnętrz zamkowych. W czasie prac remontowych przesklepiono na nowo niektóre pomieszczenia w skrzydle północnym i prawdopodobnie zachodnim oraz archiwum w wieży zamkowej. Utworzono też tzw. „Izbę Sybilli” w skrzydle wschodnim. Prowadzono prace malarskie i dekoratorskie we wnętrzach. W 1520 roku zamek był oblegany przez Wielkiego Mistrza Albrechta, a w roku 1559, w czasie pożaru spaliły się zamkowe dachy, które wyremontowano w rok później.

Kilkadziesiąt spokojnych lat za czasów biskupów: Stanisława Hozjusza, Andrzeja Batorego, Szymona Rudnickiego, wykorzystano na prace nad rozbudową i wymianą dekoracji. W latach 1562 i 1566 z fundacji biskupa Stanisława Hozjusza wieża zamkowa otrzymała nowe dzwony, z których większy dzwonił co godzinę a mniejszy co kwadrans. Pod koniec XVI wieku dotychczasowy czteroskrzydłowy, średniowieczny zamek stał się zbyt ciasny i za wilgotny dla swoich mieszkańców. W latach 1589 - 1599 po stronie północnej zamku zbudowano więc nowy pałac zwany „pokojami kardynalskimi”.

W 1626 roku zamek zdobyły i zdewastowały wojska szwedzkie. W latach 1627-1628, w obawie przed wojskami szwedzkimi, zmodernizowano umocnienia ziemne broniące dostępu do zamku od strony północnej. 

Kilkadziesiąt lat później (1666-1673) biskup Stefan Wydżga remontował „cubicula ante pontem” (komory przed mostem) od strony południowej i przebudował je na barokowy pałac zwany w literaturze pałacem Wydżgi.

Przeniesienie mieszkań z zamku do obu pałaców spowodowało w ciągu XVII w. zmianę funkcji wielu pomieszczeń. Cały obiekt przekształcono w ogromny reprezentacyjny salon przeznaczony prawie wyłącznie do podejmowania gości, pełen cennych dzieł sztuki, przedmiotów i sprzętów. Zmieniono dotychczasowe funkcje oraz wystrój pomieszczeń. Równocześnie prowadzono roboty budowlane na przedzamczu i przy murach obronnych, zacierając całkowicie pierwotny wygląd poszczególnych partii.

W wieku XVII zamek lidzbarski doznał wielu zniszczeń i grabieży w czasie wojen polsko-szwedzkich. Z rozkazu króla szwedzkiego Karola XII, który na przełomie 1703 i 1704 roku spędzał w zamku zimę, wywieziono zbiory dzieł sztuki, księgozbiór, archiwa, elementy dekoracji i wystroju. Wiek XVIII, to ciągłe zmiany i przebudowy budynków na przedzamczu południowym. Powstały wtedy m.in. barokowy pałac zwany Pałacem Grabowskiego, stały most, a na terenie międzymurza północnego i zachodniego urządzono wspaniałe ogrody i oranżerię. Rozebrano część murów obronnych oraz pałac biskupa Batorego po stronie północnej, gdanisko i łaźnię po stronie wschodniej. 

Kres świetności biskupiej rezydencji nastąpił w roku 1772 r. (I rozbiór Polski). Przejęcie przez państwo dóbr biskupich i kapitulnych (oraz złożenie hołdu królowi) oznaczało koniec dotychczasowej całkowitej niezależności i samodzielności zarówno politycznej jak i gospodarczej. W 1795 roku biskup Ignacy Krasicki opuścił Lidzbark Warmiński, a zamek-rezydencja opustoszał.

W czasie wojen napoleońskich, w latach 1807-1810, w zamku funkcjonował szpital wojskowy, a po1831 r. - zakaźny. W latach 30 XIX wieku Nadprezydent Prus Wschodnich i Zachodnich stwierdził, że zamek nadaje się wyłącznie do rozbiórki. Rozebrano więc pałac Wydżgi, a z uzyskanego materiału przeprowadzono najpilniejsze remonty, głównie dachów.

Pozostałym materiałem zapełniono fosę zamkową i utworzono groblę dojazdową. Tym samym trwale oddzielono zamek właściwy od przedzamcza. Kolejna przebudowa zamku, to adaptacja na sierociniec w połowie XIX w. Równocześnie, w latach zawieruch wojennych zamek pełnił funkcje szpitala wojskowego (lata 1863-1877, 1880 r. i 1914 r.).

Moment zwrotny w historii obiektu nastąpił w roku 1896, kiedy przystąpiono do prac badawczych. W roku 1927 rozpoczęto kompleksowe prace konserwatorskie a następnie utworzono Muzeum Zamkowe. W czasie II wojny światowej zamek został zajęty przez wojsko a najniższą kondygnację przeznaczono na więzienie.

Po wojnie badania i prace konserwatorskie trwały od lat 50tych do 80tych. W roku 1957 zamek przejęło Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze”. W 1961 r. powołano Muzeum Warmińskie a od 1963 r. zamek jest oddziałem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Przedzamcze zostało w ostatnich latach zaadaptowane na funkcje hotelowe.

Opis

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim wybudowano z czerwonej cegły na kamiennych fundamentach. Zespół zamkowy składał się z zamku właściwego oraz dwóch przedzamczy: północnego i południowego.

Całość wzorowana była na klasycznym krzyżackim założeniu typowego zamku konwentualnego. Zamek wysoki był czteroskrzydłowy, wzniesiony na planie kwadratu o boku 48,5 m.z czworobocznym wewnętrznym dziedzińcem. Komunikację zapewniały zadaszone, murowane krużganki wsparte na ostrołukowych arkadach. Podpiwniczone skrzydła posiadały trzy i cztery kondygnacje. Od strony największego zagrożenia , w narożu północno-wschodnim wybudowano wysoką na ok. 50 metrów, 14-kondygnacyjną wieżę ostatecznej obrony (bergfried). Czworoboczna u podstawy a wyżej ośmioboczna wieża posiadała strzelnice i była zwieńczona krenelażem. Po pożarze w 1442 roku pozostałe narożniki zamku wyposażono w ozdobne wieżyczki pełniące funkcje wartownicze i obronne. W wieży głównej mieściła się kaplica domowa, a nad nią skarbiec dostępny tylko z wyższej kondygnacji. Stosownie do typowego rozwiązania funkcjonalnego zamków krzyżackich, w piwnicach poszczególnych skrzydeł mieściły się magazyny, spiżarnie i składy. W przyziemiu skrzydła zachodniego pomieszczono kuchnię i piekarnię, w skrzydle północnym browar, we wschodnim spiżarnie i zbrojownie. W przyziemiu skrzydła południowego znajdował się wjazd na zamek i wartownia. Najważniejsze, pierwsze, piętro zajmowały pomieszczenia reprezentacyjne. Kaplicę i kapitularz umieszczono w skrzydle południowym, wielki refektarz w skrzydle wschodnim, mały refektarz i kredens w skrzydle zachodnim. Skrzydło północne miało charakter nieco bardziej prywatny. Znalazła się tam sala audiencyjna, mieszkanie biskupa i przejście nad parchamem do ganku obronnego i dalej danskeru (gdaniska). Drugie piętro mieszkalne posiadały jedynie skrzydła północne i zachodnie. Mieściły się tam mieszkania wysokich urzędników biskupiego urzędu. Poddasze wszystkich skrzydeł, również zgodnie z programem funkcjonalnym zamków konwentualnych, służyło celom magazynowym i obronnym.

Z bogatego wystroju fundowanego przez kolejnych rezydentów zachowało się, niestety, niewiele: trzy portale (jeden w Sali Sądowej z czasów biskupa Szymona Rudnickiego oraz dwa z czasów biskupa Grabowskiego: w kaplicy i tzw. „małym refektarzu” w skrzydle północnym), fragmenty polichromii w dawnej Izbie Sybilli, na krużganku oraz we wnętrzach skrzydła północnego i zachodniego.

Zamek wysoki otoczony był obwodowym murem obronnym i parchamem, suchą fosą od strony południowej oraz fosą zasilaną wodami rzek od strony wschodniej i północnej. Od zachodu granicę stanowiły wody rzeki Łyny.

Wjazd na zamek był skomplikowany i prowadził z miasta czyli od strony północnej przez most nad Łyną, międzymurzem wzdłuż muru zachodniego do wieży bramnej przedzamcza południowego. Dalej przez most nad suchą fosą do warownej bramy zamku właściwego i na dziedziniec.

Wpis do rejestru zabytków

Zamek w Lidzbarku Warmińskim wpisany został do rejestru zabytków decyzją z dn. 24 czerwca 1953 r. pod nr A 51.

Oprac. I. Malawska

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.136844