Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Leżajsk - zespół klasztoru o.o. Benedyktynów - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Leżajsk - zespół klasztoru oo. bernardynów

Leżajsk - zespół klasztoru o.o. Benedyktynów

Pomnik Historii 2. ćw. XVII - XVIII w. Leżajsk

Adres
Leżajsk, 11 Listopada 1

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. leżajski, gm. Leżajsk (gm. miejska)

Zespół klasztoru ojców bernardynów w Leżajsku został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 roku.

Manierystyczno-barokowy zespół kościoła i klasztoru ojców bernardynów w Leżajsku należy do najwybitniejszych dzieł architektury sakralnej na Podkarpaciu. Od połowy XVII wieku zyskał sławę jednego z głównych ośrodków kultu maryjnego na tym terenie, co było istotnym bodźcem jego prężnego rozwoju. Dzięki umiejętności tutejszych zakonników pozyskiwania utalentowanych artystów z innych ośrodków, a także zamożnych fundatorów, świątynia otrzymała bogaty, unikatowy wystrój, którego elementy, jak słynne stalle czy organy, są przejawami wysokiego kunsztu nie tylko w skali regionu, ale całego kraju. Klasztor w Leżajsku to również rzadki przykład klasztoru warownego z kompletnie zachowanym obwodem obronnym. Zróżnicowana forma jego obwarowań, stanowiących ważny element w miejskim systemie umocnień, jest cennym dokumentem rozwoju sztuki obronnej XVII i początku XVIII wieku.

Leżajscy bernardyni nadal pełnią funkcję opiekunów zabytkowego zespołu, kontynuując tradycję ideową tutejszego sanktuarium. Kulturotwórcza rola miejsca zyskała współcześnie także dodatkowy wymiar - istnieje tu klasztorne muzeum związane z działalnością zakonu oraz odbywają się rokrocznie międzynarodowe festiwale muzyki organowej.

Historia

Zespół klasztorny w Leżajsku wzniesiony został w 2. ćwierci XVII wieku przez starostę leżajskiego Łukasza Opalińskiego i jego żonę Annę z Pileckich. Motywem fundacji miała być wdzięczność za zwycięstwo odniesione nad rezydującym w Łańcucie starostą żygwulskim Stanisławem Stadnickim, zwanym z powodu dokonywanych gwałtów i profanacji „diabłem łańcuckim”. Za miejsce budowy wybrano tereny na zachód od miasta, gdzie według tradycji w 1590 roku objawić się miała jednemu z poddanych starostwa leżajskiego Matka Boska wraz ze św. Józefem. W 1608 roku na zaproszenie biskupa przemyskiego Macieja Pstrokońskiego do Leżajska przybyli bernardyni. Murowany kościół powstał w latach 1618-1628 dzięki wcześniejszej donacji króla Zygmunta III Wazy, wspartej przez Łukasza Opalińskiego. Za jego twórcę uznaje się Antonio Pellaciniego, zwanego Italusem - muratora lubelskiego o włoskim rodowodzie, który przybył tu z Lublina przed rokiem 1624. Budynek klasztorny ukończony został prawdopodobnie w 1637 roku.

Leżajski klasztor powstał na terenie pogranicza etniczno-kulturowego polsko-ruskiego. Z powodu stałego niebezpieczeństwa najazdu plądrujących te obszary Tatarów, a także Szwedów i Siedmiogrodzian w połowie XVII stulecia, zespół zabudowań bernardyńskich - podobnie jak inne większe budowle na terenach Rusi Czerwonej - został otoczony fortyfikacjami. Mury i baszty wznoszono w dwóch etapach (w drugiej fazie według planów przypisywanych Krzysztofowi Mieroszewskiemu). W XVIII wieku dodatkowo nadmurowano baszty frontu zachodniego. Podjęto też w tym czasie prace we wnętrzu świątyni. Znajdujący się tu obraz Matki Boskiej Pocieszenia (od 1634 roku uznawany za cudowny) w 1752 roku został koronowany. Stało się to pretekstem do wzbogacenia wystroju i wyposażenia sanktuarium. Bernardyni przy wsparciu możnych fundatorów, jak Grabińscy czy Potoccy, zatrudnili artystów i rzemieślników związanych z czołowym wówczas ośrodkiem artystycznym, jakim był Lwów.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski Leżajsk przeszedł pod panowanie austriackie. W czasie I wojny światowej zajmowany przez oddziały austriackie klasztor stał się celem ostrzału artyleryjskiego prowadzonego przez armię rosyjską, co spowodowało spore zniszczenia. Ważnym wydarzeniem w historii kościoła było podniesienie go w 1928 roku przez papieża Piusa IX do rangi bazyliki mniejszej.

Opis

Zespół klasztorny bernardynów w Leżajsku składa się z kościoła pw. Zwiastowania NMP, budynku klasztoru znajdującego się w bezpośrednim jego sąsiedztwie od strony wschodniej, obwodu obwarowań z basztami, jak również dziedzińców i ogrodów położonych poza murami, które podlegały w historii licznym przekształceniom.

Kościół klasztorny jest trójnawową bazyliką z wydłużonym, zamkniętym półkoliście prezbiterium, i dostawionymi do niego dwiema kaplicami kopułowymi. Stanowi przykład XVII-wiecznej realizacji pozostającej pod wpływem architektury środowiska lubelskiego, której cechy dostrzegalne są w zewnętrznej formie budowli (wnętrze zostało w XVIII wieku przekształcone), między innymi trójkątnym szczycie zachodnim zdobionym sterczynami. W planie i bryle krzyżują się manierystyczny jeszcze schemat powtarzający lubelski kościół bernardynów (nawiązujący do kolegiaty w Zamościu) z rozwiązaniami barokowymi wzorowanymi na bazylikach jezuickich.

Do najstarszych elementów wystroju wnętrza należy zachowana w kaplicy św. Franciszka (w przedłużeniu nawy północnej) dekoracja stiukowa z 1. ćwierci XVII wieku. Po przeciwnej stronie prezbiterium znajduje się kaplica Matki Boskiej Pocieszenia z XVIII-wiecznym wystrojem fundacji Potockich. Z pierwszej połowy XVII wieku zachowały się dwa ołtarze należące do pierwotnego wyposażenia kościoła - ołtarz główny w formie łuku triumfalnego z bogatą dekoracją ornamentalną oraz ołtarz w kaplicy św. Franciszka. Ołtarze boczne pochodzą z XVIII wieku i zostały wykonane przez warsztat Antoniego Osińskiego ze Lwowa. Ciekawa manierystyczna ambona ma korpus wsparty na figurze anioła, baldachim natomiast w kształcie papieskie tiary. Obiektem wyjątkowej klasy są manierystyczne stalle - dzieło braci zakonnych z około połowy XVII wieku, ufundowane przez ówczesnego prowincjała, Bernarda Orłowicza. Zdobione są bujną dekoracją z ornamentem w typie małżowinowo-chrząstkowym, ponadto intarsją i inkrustacją. Unikatowym dziełem jest także monumentalny prospekt organowy. Jego wykonawcami byli kolejno Stanisław Studziński i Jan Głowiński. Sam instrument zaliczany jest przez badaczy do najbogatszych pod względem artystycznym i najbardziej skomplikowanych technicznie barokowych organów w Polsce. Jego obudowa natomiast otrzymała niezwykłą snycerską dekorację o skomplikowanym programie ikonograficznym, ze słynnym przedstawieniem grupy Herkulesa walczącego z Hydrą. XVIII-wieczna polichromia ścian i sklepień jest przejawem wpływów iluzjonistycznego malarstwa włoskiego, zwłaszcza twórczości Andrea Pozza. Wzory te przenieśli do Leżajska malarze lwowscy, między innymi Stanisław Stroiński, Mateusz i Maciej Millerowie.

Zabudowania klasztorne wzniesione na czworobocznym planie z wirydarzem pośrodku oraz pawilonami dostawionymi do naroży stanowią przykład pałacowego schematu klasztoru bernardyńskiego. Wykazuje on pokrewieństwo z modelowym planem włoskiego pałacu z traktatu Sebastiana Serlia, podobnie jak zrealizowany nieco wcześniej przez Bernardoniego klasztor bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej. W krużgankach klasztoru zachowało się ponad dwadzieścia drewnianych portali przypisywanych bernardyńskim twórcom stall kościelnych. Wnętrza parteru południowego skrzydła zdobią sztukaterie w typie lubelskim o układzie promienistym i osiowym. W klasztorze mieści się Muzeum Prowincji Polskiej Bernardynów eksponujące zbiory sztuki sakralnej, etnograficzne oraz unikalne starodruki pochodzące z konwentów na dawnych Kresach.

Fortyfikacje rozpoczęto wznosić w systemie basztowym w 2. ćwierci XVII wieku - pierwotnie założono je na planie zbliżonym do prostokąta z czterema narożnymi basztami ogniowymi. Z tego okresu zachowały się front zachodni i część frontu południowego, zakończonego pięcioboczną basztą. Baszty połączone są kurtynami zaopatrzonymi w strzelnice dla broni ręcznej. Dokończenie obwodu obronnego w systemie kleszczowym nastąpiło po 1681 roku. W XVIII wieku czworoboczne baszty frontu zachodniego otrzymały drugą kondygnację w formie ośmioboków.

 

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Waldemar Rusek Rusek.

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_PH.8434