Stanowi bardzo dobrze zachowany przykład sakralnej architektury ewangelickiej przełomu XVIII/XIX w. z wykorzystaniem typowego dla tej architektury detalu. Jest to przykład budownictwa ryglowego (konstrukcji szachulcowej) spotykanego nie tylko w budownictwie sakralnym na terenie Wielkopolski. W konstrukcji tej budowano również domy mieszkalne a także budynki gospodarcze.

Historia

Leszno - miasto prywatne, od 1394 do 1738 roku było własnością rodu Wieniawitów, który przyjął nazwisko Leszczyńskich, a w latach 1738-1833 rodu Sułkowskich, właścicieli pobliskiej Rydzyny. W 1516 r. pod wsią Leszczynko osiedlona została pierwsza grupa uchodźców wyznaniowych z Czech, Moraw i Śląska. W 1547 roku miała miejsce lokacja miasta Leszna na prawie magdeburskim. W 1644 roku miała miejsce lokacja miasta usytuowanego na południe od Leszna pod nazwą Zaborowo. Miasto to również zostało lokowane dla innowierców, podobnie jak i pobliskie Leszno. Zaborowo było miastem w latach 1644-1891. Od 1977 roku stało się dzielnicą Leszna.

W 1644 r. miała miejsce budowa na terenie Zaborowa pierwszego kościoła luterańskiego (ewangelickiego) W 1656 r. kościół spłonął, podobnie jak i sąsiednie Leszno; po odbudowie znowu się spalił. W latach 1670-1792 istniał w Zaborowie trzeci kościół, niemniej jednak w 1792 roku znowu uległ spaleniu. W 1796 r. zakończono budowę obecnego kościoła o konstrukcji ryglowej z wypełnieniem glinianym. Budowa tej świątyni możliwa była dzięki wsparciu księcia Antoniego Sułkowskiego, właściciela Leszna oraz gmin ewangelickich ze Śląska i Wielkopolski. W 1868 r. nastąpił remont kościoła, wymiana wypełnień rygla z gliny na cegłę (data ta była umieszczona na płd. ścianie drugiej kondygnacji starej wieży kościoła). W ciągu XIX w. gmina ewangelicka w Zaborowie podlegała pod kościół Krzyża w Lesznie. W 1874 r. wybudowano kaplicę na cmentarzu ewangelickim, ob. katolickim. W 1946 r. miało miejsce przekazanie kościoła katolikom i parafii św. Mikołaja w Lesznie, a od 1964 r. kościół nosi obecne wezwanie, czyli NMP Wniebowziętej. W latach 1960-1970 odbył się remont kościoła. Po 2008 r. rozebrano starą wieżę, która odchylała się od pionu i groziło jej zawalenie; postawiono również nową w 2012 r. i w tym samym czasie wyremontowano ściany kościoła, częściowo wymieniono konstrukcję rygla - słupów i zastrzałów oraz ponowne wypełniono pola rygla cegłą. Ponadto miała miejsce wymiana częściowa więźby oraz dachówki i zawieszenie dzwonów z 1865 oraz 1905 r. na wieży kościelnej. Uprzednio znajdowały się w drewnianej dzwonnicy usytuowanej na wschód od kościoła.

Opis

Leszno - miasto na prawach powiatu położone jest na północnym Krańcu Wysoczyzny Leszczyńskiej. Przez miasto przechodzą drogi oraz linie kolejowe z Poznania do Wrocławia, z Kalisza do Zielonej Góry.

Zespół poewangelickiego kościoła ob. parafialnego rzymskokatolickiego pw. NMP Wniębowziętej usytuowany jest na terenie Zaborowa. Zaborowo, obecnie dzielnica miasta Leszna znajduje się w jego południowej części. Zaborowo było miastem w latach 1644-1891 i założone zostało dla sukienników. Pozostałością dawnego układu miasta jest Rynek Zaborowski oraz układ ulic i kwartałów z czasów lokacji miasta. Zachowała się również zabudowa ulic z XIX i pocz. XX w. w postaci zwartych pierzei, z usytuowanymi za domami - stodołami oraz budynkami gospodarczymi. Zabudowa niegdyś typowa dla wielkopolskich miast o charakterze rolniczym. Zespół kościoła w Zaborowie związany z istniejącą od poł. XVII w. w Zaborowie gminą ewangelicką, usytuowano na wydzielonym placu, na północny-wschód od rynku. Kościół wraz z cmentarzem znajduje się pomiędzy ul. Czarnoleską, a ul. Spacerową. Od południa teren kościelny graniczy z zabudową mieszkalną, od północy przylega do niego cmentarz. Na jego terenie znajduje się kaplica, ob. salka parafialna katechetyczna. Cały teren o kształcie prostokąta o lekko ściętym północno-wschodnim narożniku, ogrodzony płotem drewnianym pomiędzy ceglanymi słupkami. Od ul. Czarnoleskiej prowadzi wejście na teren przykościelny oraz do kościoła.

Kościół orientowany, o konstrukcji ryglowej (szachulcowej). Drewniany szkielet wypełniony cegłą o wiązaniu wozówkowym. Słupy konstrukcji wzmocnione zastrzałami, na wieży konstrukcja ryglowa w kształcie krzyży św. Andrzeja. Rygiel łączony za pomocą drewnianych tybli. Ściany na zewnątrz nietynkowane, wewnątrz częściowo szalowane deskami i tynkowane. Kościół jednonawowy, salowy, jednokondygnacyjny, założony na rzucie wydłużonego prostokąta. Część wschodnia z zakrystią zamknięta trójbocznie. W części zachodniej kruchta podwieżowa z wieżą. Bryła kościoła zwarta, nakryta dachem dwuspadowym, wieża namiotowym. Pierwotnie dachy kryte były gontem, ob. dachówką karpiówką, wieża blachą. Dwukondygnacyjna wieża, nieznacznie przewyższa korpus główny i częściowo jest wtopiona w bryłę kościoła. Na wieży chorągiewka z datą - 1795 r. Elewacje zewnętrzne kościoła z widoczną kratownicą konstrukcji rygla, symetryczne, 5-osiowe. Okna pierwszej i drugiej kondygnacji zamknięte prosto, drugiej kondygnacji przekryte łukiem pełnym, ujętym mieczami.

We wnętrzu wzdłuż naw znajduje się rząd słupów podtrzymujących empory dookoła kościoła. W części zachodniej znajduje się chór muzyczny wsparty na czterech drewnianych słupach. Główne wejście do kościoła prowadzi od strony wieży poprzez kruchtę. Słupy empor o sfazowanych narożach i gruszkowatej części dolnej, w górnej partii lekko profilowane zastrzały. Drewniane empory z parapetami o płycinowych podziałach ze złoceniami prostokątnych i owalnych płycin. Nad nawą główną pozorne sklepienie kolebkowe o zaostrzonym łuku, nad i pod emporami stropy belkowe.

Kaplica na cmentarzu murowana z cegły, nieotynkowana, nakryta dachem dwuspadowym, z sygnaturką w części zachodniej. Wnętrze sklepione kolebkowo, pod sygnaturką strop belkowy. W sieni pod kropielnicą ścienną data 1874.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej parafii i archidiecezji poznańskiej: www.archpoznan.pl

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30.10.2014 r.