Obiekt był wielokrotnie przebudowywany. Wśród kolejnych jego twórców należy wymienić Marcina Woidego, Jerzego Catenazziego, Pompeo Ferrariego i prawdopodobnie Dominika Merliniego. Ten ostatni był twórcą Łazienek w Warszawie i nadwornym architektem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Historia

Leszno - miasto prywatne, od 1394 do 1738 roku było własnością rodu Wieniawitów, który przyjął nazwisko Leszczyńskich, a w latach 1738-1833 rodu Sułkowskich, właścicieli pobliskiej Rydzyny. W 1516 roku pod wsią Leszczynko osiedlono uchodźców wyznaniowych z Czech, Moraw i Śląska. W 1547 roku dzięki staraniom Rafała Leszczyńskiego, kasztelana przemęckiego, u króla Zygmunta Starego, miała miejsce lokacja miasta na prawie magdeburskim. W 1604 roku do Leszna przybyli pierwsi Żydzi. W XVIII i na początku XIX wieku stworzyli tu największą gminę wyznaniową w Wielkopolsce, ważniejszą niż w Poznaniu. Po 1633 roku do miasta przybyli kolejni uciekinierzy ze Śląska wyznania protestanckiego, głównie narodowości niemieckiej. W XVI i XVII wieku Leszno stanowiło centrum Jednoty Czeskiej. W latach 1628-55 przebywał w Lesznie wybitny uczony Jan Amos Komeński oraz Jan Jonston. Złoty wiek Leszna kończy potop szwedzki. Protestanckie Leszno otworzyło bramy Szwedom, za to rok później w 1656 roku miasto zostało spalone przez wojska polskie. Zniszczone miasto ponownie zaczęło się rozwijać po 1738 roku, gdy stało się własnością Sułkowskich. Po okresie zaborów i traktacie wersalskim wróciło do Polski w 1920 roku.

Miasto o bogatej mozaice kulturowej, w którym mieszkali bracia czescy z Czech i Moraw, luteranie ze Śląska, katolicy, Żydzi, Szkoci, Włosi i Polacy tworzyło wielobarwną przestrzeń także pod względem religijnym. Współistnienie tych - wydawało się -  przeciwstawnych społeczności możliwe było dzięki Leszczyńskim i Sułkowskim. Przedstawiciele tych rodów byli ludźmi światłymi, dobrze wykształconymi, tolerancyjnymi oraz gospodarnymi. Wśród nich należy wymienić króla Polski Stanisława Leszczyńskiego, syna Rafała Leszczyńskiego i Anny z Jabłonowskich. Stanisław Leszczyński to postać niezwykle ciekawa, był doskonale wykształcony, o szerokich horyzontach, aczkolwiek na skutek okoliczności tego okresu historii Polski nieszczęśliwy. Dwukrotnie był królem Polski w latach 1705-1709 oraz 1733-1736. Jego stronnictwo przegrywało jednak z opozycją saską. Nosił przydomek - „król w przebraniu”, jego życie związane było z wygnaniem. Wielokrotnie przemieszczał się po Europie w przebraniu kupca, a nawet chłopa. Zmarł na wygnaniu jako książę Lotaryngii. Był teściem króla Francji Ludwika XV, gdyż jego córka Maria była królową Francji. Patrząc na aspiracje i zamożność Leszczyńskich miasto musiało posiadać reprezentacyjną siedzibę władz miejskich.

W latach 1637-1639 miała miejsce budowa pierwszego ratusza, a w 1656 roku został on zniszczony przez pożar, podobnie jak większość miasta. W 1660 roku ratusz odbudowano wraz z wieżą - pracami kierował leszczyński budowniczy Marcin Woida. Budynek ten został ponownie zniszczony w 1707 roku w czasie wojny północnej. W latach 1707-1708 miała miejsce budowa ratusza w obecnej barokowo-klasycystycznej formie według projektu Pompeo Ferrariego i Jerzego Catenazziego. W 1786 roku odbudowano wieżę i dach po pożarze w 1767 roku.

W latach 1804-1817 nastąpiła ponowna odbudowa po pożarze z 1790 roku. W 1906 roku częściowo przebudowano parter, a w latach: 1926, 1950 i 1973 odnawiano ratusz, który był siedzibą Miejskiej Rady Narodowej. W latach 1993-2000 miała miejsce renowacja ratusza, obejmująca przebudowę wnętrz według projektu architekta Jerzego Gurawskiego i Roberta Gzyla. Ostatni remont ratusza w latach 2019-2020 pozwolił na przywrócenie historycznej kolorystyki elewacji z końca XVIII wieku oraz detalu, a także przyziemia ratusza.

Opis

Leszno - miasto na prawach powiatu położone jest na północnym Krańcu Wysoczyzny Leszczyńskiej. Przez miasto przechodzą drogi oraz linie kolejowe z Poznania do Wrocławia, z Kalisza do Zielonej Góry. Centrum rozplanowania miasta stanowi czworoboczny rynek z ratuszem pośrodku oraz wychodzącymi z każdego narożnika dwiema prostopadłymi ulicami. Taki układ nazywany jest szachownicowym. Charakterystyczne odkształcenie placu rynkowego w Lesznie należy łączyć z adaptacją lokalnego szlaku, który biegł z Rydzyny do Kościana i wycisnął piętno już na układzie wsi przedlokacyjnej. Widoczne jest to w zachodniej pierzei rynkowej i kształcie ul. Narutowicza (dawnej Kościańskiej). Od strony Rydzyny droga na Rynek prowadziła przez ul. Leszczyńskich (dawna ul. Rydzyńska lub ul. Wrocławska). Bardzo istotne dla miasta połączenie z drogą poznańsko-głogowską prowadziło ul. Słowiańską (dawną ul. Święciechowską). Mniej ważne z punktu znaczenia gospodarczo-handlowego było połączenie z Osieczną - ul. Osiecką, czyli obecną ul. Niepodległości.

Ratusz zwrócony jest frontem w kierunku wschodnim. Murowany z cegły, otynkowany, na rzucie prostokąta z kwadratową, lekko zryzalitowaną wieżą od strony fasady. Nad zwartą trzykondygnacjową bryłą dominuje imponująca wieża. Elewacje dłuższe, siedmioosiowe, na piętrach rozczłonkowane lizenami w wielkim porządku. Elewacje boczne trzyosiowe o podziałach ramowych. Naroża ratusza ujęte parami kompozytowych kolumn. Podobne kolumny ujmują wejście od strony elewacji zachodniej. Elewacje ponad przyziemiem ozdobione są lizenami. Górę ratusza wieńczy belkowanie i attyka z balustrada tralkową. Korpus wieńczy dach dwuspadowy, prawie płaski. Okna na wszystkich kondygnacjach o formie prostokątów. Na piętrach okna znajdują się w profilowanych opaskach z kluczem i dekoracyjnymi płycinami. Nad zwartym korpusem góruje wieża o trzech czworobocznych kondygnacjach ujętych pilastrami korynckimi na narożach i zwieńczonych belkowaniem. Czwarta kondygnacja wieży, ośmioboczna, węższa od niższych kondygnacji podtrzymuje smukły hełm blaszany z arkadowym prześwitem. Na osi fasady portal arkadowy, ujęty pilastrami, zwieńczony trójkątnym przyczółkiem, poprzedzony schodami z żelazną balustradą. W przyczółku kamienny, barokowy kartusz z XVIII wieku z personifikacją Sprawiedliwości, herbami Leszna i Wieniawą Leszczyńskich w obramieniu liści akantu z maską i muszlą.

Wnętrze dwutraktowe z sienią na osi, częściowo przekształcone. W części pomieszczeń parteru występują sklepienia kolebkowe z lunetami. Na wysokim parterze znajduje się reprezentacyjny gabinet Prezydenta Miasta oraz sala przeznaczona do uroczystych zebrań i koncertów. Na pierwszym piętrze umiejscowiono m.in. salę ślubów. Na drugim piętrze znajduje się sala wystawowa Miejskiego Biura Wystaw Artystycznych. Eksponowane są tam również historyczne tablice z XVII - XX wieku, zdjęte z fasady ratusza podczas ostatniej renowacji w latach 90. XX wieku. W przyziemiu ratusza znajduje się kawiarnia.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 29.10.2014 r.; aktualizacja 04.04.2024 r.