Obiekt w 1907 r. zbudowała Firma Lolat-Żelbet z Głogowa wykorzystując najnowsze wówczas rozwiązania techniczne. Jako pierwszy budynek w Lesznie posiadał stropy, podciągi, nadproża okienne, schody oraz słupowo-ramowy ustrój nośny budynku wykonane z żelbetu. Bryła fabryki posiada cechy schyłkowego historyzmu oraz zwiastuje nadchodzący modernizm. O czym świadczą prostota elewacji, duże otwory okienne oraz eliptyczne płaszczyzny fasady. Budynek mimo adaptacji na mieszkalne lofty zachował cechy budynku poprzemysłowego.

Historia

Początki fabryki odzieży w Lesznie sięgają lat. 40. XIX wieku. Żydowski przedsiębiorca Abraham W. Goldschmidt w 1841 roku założył Fabrykę Odzieży Męskiej i Dziecięcej: „Skład Sukna i Towarów Tekstylowych”. Nie jest znane miejsce jej usytuowania. Po 1895 r., po śmierci Abrahama, przedsiębiorstwem produkcyjno-handlowym kierowali jego synowie Zygmunt i Aleksander. To właśnie im należy przypisać wybudowanie produkcyjno-handlowego obiektu przy ul. Skarbowej. Projekt budynku powstał w 1907 r. W tymże roku znana z nowatorskich rozwiązań Firma Lolat-Żelbet z Głogowa (Baugesellschat für Lolat-Eisenbeton G.m.b.H. Glogau) wybudowała fabrykę. Przy jej budowie zastosowano najnowsze znane wówczas technologie. W rezultacie powstał pierwszy w Lesznie budynek, w którym stropy, podciągi, nadproża okienne, schody oraz słupowo-ramowy ustrój nośny wykonano z żelbetu. W fabryce zamontowano centralne ogrzewanie, instalację sanitarną a ściany pokryto nowoczesnymi tynkami hydraulicznymi. Przedsiębiorstwo funkcjonowało do wybuchu II wojny światowej pod nazwą „A. W. Goldschmidt”. Odzież wytwarzaną w fabryce Goldschmidta wysyłano m.in. do Berlina i centralnych Niemiec. Z chwilą wybuchu II wojny światowej Niemcy odebrali majątek wszystkim żydowskim właścicielom, z których większość została poddana eksterminacji. W fabryce będącej pod niemieckim zarządem szyto mundury, a w drugiej fazie wojny wykorzystywano ją do telekomunikacyjnych celów. W 1945 r. po zajęciu Leszna przez Rosjan przez okres ok. pół roku w budynku i jego otoczeniu mieścił się magazyn broni. Zakład po wojnie został przejęty przez Skarb Państwa polskiego. W 1991 r. w księdze wieczystej zapisani byli jako właściciele po połowie Zakład Przemysłu Odzieżowego „INTERMODA” we Wrocławiu oraz spadkobierczyni A. Waltera Goldschmidt - Edyta Olsen. Przechodząc różne koleje oraz zmieniając nazwy zakład w Lesznie był fabryką wytwarzającą głównie odzież męską. Przez pewien okres były szyte ubrania cywilne z tkanin wełnianych i cajgowych oraz odzież watowana i robocza z drelichu. Od lat 70. XX wieku fabryka w Lesznie była oddziałem zamiejscowym wrocławskich zakładów „Intermoda”. Przez wiele lat zakład specjalizował się w szyciu marynarek męskich. W latach 2002-2017 funkcjonowała w budynku spółka „ANDANTE”, również producent odzieży męskiej. W latach 2019-2023 w nieużytkowany budynek dawnej szwalni zainwestowała Spółka Komandytowa „Apartamenty Skarbowa Moderne Bis” z Leszna. Nowy właściciel postanowił we wnętrzach urządzić apartamenty mieszkalne o charakterze loftów pod nazwą „Stara szwalnia”. Prace adaptacyjne miały na celu zachowanie bryły obiektu, jego detali, stolarki okiennej z nieznacznymi zmianami w połaciach dachowych. Na dawnym podwórzu wybudowano nowy apartamentowiec z podziemnym garażem, który połączono przejściem z historycznym budynkiem.

Opis obiektu

Fabryka Odzieży – dawna szwalnia usytuowana jest środkowej części Leszna, na terenie Starego Miasta. Leszno jest siedzibą pow. grodzkiego (w latach 1975-1999 było stolicą woj. leszczyńskiego). Ulica Skarbowa znajduje się w obszarze układu urbanistycznego chronionego wpisem do rejestru zabytków. W bezpośredniej bliskości fabryki, przy ul. Przemysłowej usytuowany jest dawny kompleks młyna żytniego, który podlega obecnie rewitalizacji. Frontem obiekt zwrócono ku południowi, na ul. Skarbową. Od wschodu sąsiaduje z budynkiem dawnego banku, który również powstał w pocz. XX wieku. Od zachodu i północy budynek pierwotnie otaczało podwórze z budynkami biurowymi i gospodarczymi.

„Stara szwalnia”, bo taką nazwę nosi obecnie budynek przy ul. Skarbowej powstała na rzucie wielokąta wklęsłego zbliżonego do dużej litery „L”, ze ściętym płd.-wsch. narożnikiem i kolistą klatką schodową od strony północnej. Bryłę budynku tworzą dwa prostopadłościany ze skrzydłem zachodnim zwieńczonym dachem czterospadowym, północnym – dwuspadowym. Od północy w miejscu połączenia skrzydeł wkomponowano wieżę zwieńczoną kopułą. Przy ścianie północnej skrzydła zachodniego usytuowana była prostopadłościenna wieża dźwigu towarowego. Budynek fabryczny trzykondygnacyjny, podpiwniczony z częściowo użytkowym poddaszem. Dach został pokryty dachówką karpiówką w koronkę, a hełm wieży blachą ocynkowaną. Konstrukcję budynku, słupy, podciągi, naproża okienne i stropy czyli cały szkielet nośny budynku wykonane zostały z żelbetu, Pozostałe części ścian wymurowano z cegły ceramicznej. Ściany zostały otynkowane zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Elewacje budynku pokryte jasnym tynkiem, podzielono boniowanymi lizenami z prostymi gzymsami. Wejście główne umieszczone jest niesymetryczne w portalu z piaskowca o geometrycznych kształtach i wysunięte nieco przed lico budynku. Po obu stronach wejścia umieszczono płaskorzeźby związane z tematyką przemysłu doby końca XIX i pocz. XX w. i dynamicznego rozwoju kapitalizmu. Po lewej stronie przedstawiające transport lądowy i wodny, a po prawej – budynki fabryczne. Okna w budynku o formie dużych stojących prostokątów, skrzynkowe, rozmieszczone symetrycznie. Na górze, ponad gzymsem wieńczącym, skrajne ryzality pozorne zwieńczone wystawkami z owalnymi oknami obramowanymi wykonanymi z zaprawy murarskiej wieńcami z liści. Przed ostatnim remontem w połaciach dachowych znajdowały się okna powiekowe i małe kaferki o prostej formie. Wnętrze z wachlarzową klatką schodową i schodami wykonanymi z żelbetu. Hale produkcyjne znajdowały się na I i II piętrze. W piwnicach rozdzielnie pary i energii, szatnie, pakowalnie i warsztaty. Na poddaszu mieściły się magazyn wyrobów gotowych i archiwum.

Adaptacja poprzemysłowego, opuszczonego budynku sprowadziła się do generalnego remontu. Inwestor podszedł z szacunkiem do historycznej i zabytkowej substancji zabytku, starając się zachować jego formę i urok. W budynku dokonano niezbędnych napraw, uzupełniono ubytki tynku, gzymsów i pomalowano elewacje jasną krzemianową farbą. W miejscu rozebranej windy towarowej zamontowano nowe balkony. W całym budynku zainstalowano nową stolarkę okienną, która odtwarza historyczne podziały, kolorystykę i współczesne normy dla lokali mieszkalnych. W partii piwnic zabezpieczono i odtworzono historyczne kraty. W połaciach dachowych pojawiły się nowe lukarny i balkony oraz położono nową dachówkę. We wnętrzu zakres prac obejmował m.in. konserwację fragmentu dawnej posadzki ceramicznej przy wejściach, naprawę schodów i pokrycie stopni oraz spoczników mikrocementem w kolorze bordowym (historycznym). Zachowane zostały i częściowo odtworzone ciekawe i rzadko spotykane okucia stopni oraz piękna metalowa balustrada. W duszę tej wachlarzowej klatki schodowej wkomponowana został przeszklona winda, która nie uszkodziła historycznej substancji. Wprowadzono wzmocnienia konstrukcji żelbetowej w taki sposób, aby nie utracić poprzemysłowego klimatu miejsca. Zadbano również o renowację historycznej stolarki drzwiowej. Wnętrza mieszkań pozostawiono do indywidualnych rozwiązań dla właścicieli i użytkowników. Budynek połączono przejściem z podziemnym garażem usytuowanym pod nowym apartamentowcem, który obsługuje obydwa obiekty.

Dawna szwalnia odzyskała swój dawny blask z okresu powstania. Nowe elementy dyskretnie wtapiają się w historyczną bryłę. Obiekt jest świadectwem przemysłowej zabudowy tej części miasta. W tym samy czasie w pobliżu fabryki odzieży powstał młyn żytni o imponującej bryle, który również jest rewitalizowany z przeznaczeniem na mieszkania. Inwestycja w dawną fabrykę odzieży A. W. Goldschmidt ożywiła i w znacznym stopniu uatrakcyjniła tę część miasta Leszna, która miała sensu stricte charakter przemysłowy.

Budynek dawnej szwalni został laureatem ogólnopolskiego konkursu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Zadbany” – edycja z 2023 r. Procedurę konkursową prowadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa. Zatem zaadaptowany z niezwykłą pieczołowitością oraz z szacunkiem do substancji zabytkowej budynek do nowej funkcji został przyozdobiony tablicą ze znakiem Błękitnej Tarczy – symbolem ochrony zabytków w Polsce. Ów znak zaprojektował Jan Zachwatowicz, jeden z najwybitniejszych polskich konserwatorów, a który to jest znakiem ochrony określonym w Konwencji Haskiej z 1954 roku, dotyczącej ochrony dóbr kultury w razie wojny.

Dostępność obiektu dla zwiedzających. Zabytek dostępny z zewnątrz.

Autor noty: Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 23-06-2023 r.