Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek - Zabytek.pl

Adres
Lesko, Piłsudskiego 7

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. leski, gm. Lesko - miasto

Obiekt jest przykładem nowożytnego zamku w systemie basztowo-bastejowym, który w pierwszej poł.

XIX w. został przekształcony w założenie rezydencjonalne

Historia

Zapewne w drugiej poł. lat 30. XVI w. Kmitowie po ostatecznej rezygnacji z rozbudowy swojej dotychczasowej głównej siedziby w Sobniu wznieśli murowaną wieżę mieszkalną. W miejscu tym położonym na prawym brzegu Sanu istniał już wcześniej dwór obronny, który został wybudowany w 1473 r. przez kasztelana przemyskiego Jana Kmitę. W pierwszym etapie wznoszenia nowego zamku wojewoda krakowski i marszałek wielki koronny Piotr Kmita wystawił dwukondygnacyjny budynek mieszkalny na planie kwadratu. W drugiej ćwierci XVI zamek był rozbudowywany przez Piotra Kmitę, a po jego bezpotomnej śmierci w 1553 r. przez nowych właścicieli Stadnickich. W trakcie tych prac wzniesiono nowy korpus mieszkalny na planie prostokąta przylegający od strony wsch. do pierwotnej wieży mieszkalnej. Od tego czasu zamek złożony był z dwóch budynków murowanych i dwóch drewnianych. W 1656 r. w wyniku kolejnej rozbudowy niewielki pod względem rozmiarów kompleks mieszkalno-obronny przekształcono w założenie basztowo-bastejowe na planie nieregularnego czworoboku, które otoczono murami obronnymi z basztami i bastejami. Po zniszczeniach wyrządzonych przez oddziały szwedzkie w 1701 r. zamek był coraz bardziej zaniedbany, tracąc swoje walory obronne. W latach 1765-1771 zamek został wyremontowany przez wojewodę wołyńskiego Józefa Ossolińskiego lecz już w 1783 r. poważnie zdewastował go pożar i zaczął popadać w ruinę. W latach 1835-1843 zamek został odbudowany i przebudowany przez Ksawerego Krasickiego według planów Wincentego Pola. W wyniku tego zamek leski został przekształcony w reprezentacyjną rezydencję, co jednocześnie zatarło w znacznym stopniu jego charakter obronny. Powstały wtedy jednokondygnacyjne skrzydła mieszkalne z podcieniem od strony dziedzińca oraz portyk o cechach klasycystycznych przed główną częścią dawnego zamku, którą nakryto czterospadowym dachem, a także nowy parterowy budynek oranżerii na rzucie prostokąta w części północno-wschodniej założenia. Od jesieni 1914 r. zamek zajmowały oddziały armii rosyjskiej. Podczas ich odwrotu w maju 1915 r. najstarsza część zamku została podpalona. W wyniku gwałtownego pożaru, który strawił główny korpus mieszkalny i parterowe skrzydło aż po basztę okrągłą, zamek został poważnie uszkodzony. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej August hr. Krasicki rozpoczął remont połączony z przebudową zdewastowanego zamku, które ukończono w 1924 r. Prace te objęły m.in. rozbiórkę baszty kwadratowej, nadbudowę skrzydła parterowego na odcinku od baszty okrągłej do oranżerii, które zaczęło pełnić funkcje mieszkalne dla właścicieli. Jesienią 1939 r. zamek został zajęty przez wojska sowieckie, które zdewastowały wnętrza i zrabowały cenniejsze ruchomości, niszcząc bogatą bibliotekę. W okresie od czerwca 1941 r. do sierpnia 1944 r. zamek zajmowały oddziały Wehrmachtu, a od września 1944 r. zamek ponownie znajdował się w rękach Sowietów, którzy urządzili w nim centrum dowodzenia funkcjonujące jeszcze w okresie walk z oddziałami UPA w latach 1945-1947. W pierwszej połowie lat 50. XX w. w zamku funkcjonowało przedszkole i tymczasowy magazyn, a w 1955 r. obiekt został zakupiony przez KWK „Makoszowy” z Zabrza, która przeprowadziła jego remont. Od 1994 r. zamek pozostaje własnością Gliwickiej Agencji Turystycznej lecz jego zwrotu na drodze sądowej domagają się przedstawiciele rodziny Krasickich jako spadkobiercy ostatnich przed drugą wojną światową właścicieli zespołu zamkowego.

Opis

Zamek. Zamek położony jest na prawym brzegu Sanu na wysokiej skarpie opadającej w kierunku doliny rzecznej na południowy-zachód od placu rynkowego w Lesku. Miejsce to zostało wybrane celowo, gdyż posiadało doskonałe walory obronne i jednocześnie było położone w bezpośredniej bliskości miasta lokacyjnego. Wjazd do zamku prowadził drogą od strony północno-wschodniej, gdzie znajdowała się baszta bramna. Dziedziniec zamkowy na planie nieregularnego czworoboku z roślinnością ogrodową. Od strony północnej i południowej założenie zamkowe jest otoczone pozostałościami fosy. Zamek został wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku skierowanego w stronę północno-zachodnią. Główna siedziba mieszkalna zamku o dwóch kondygnacjach od strony dziedzińca i trzech kondygnacjach od strony zachodniej znajduje się w zachodniej części założenia. Budynek murowany, otynkowany, podpiwniczony wzniesiony z piaskowca i fragmentarycznie z cegły na rzucie kwadratu, jednotraktowy (w części starszej) i na rzucie prostokąta, dwutraktowy (w części młodszej) włączony w mur obwodowy. Pod dawną wieżą mieszkalną zachowana jest piwnica ze sklepieniem krzyżowym, które opiera się na centralnym słupie o kwadratowym przekroju. W młodszym południowo-wschodnim skrzydle zamku istnieje ciąg trzech pomieszczeń piwnicznych ze sklepieniami kolebkowymi. Część parterowa najstarszej części zamku mieści tzw. salę rycerską ze sklepieniem krzyżowym i usytuowanym centralnie 8-bocznym filarem. Wnętrza parteru w tym skrzydle zamku posiadają sklepienia kolebkowe z wyjątkiem izby usytuowanej we wsch. narożniku z wtórnym sklepieniem krzyżowym. Pomieszczenia znajdujące się na piętrze posiadają wtórne stropy żelbetonowe. Obydwa skrzydła pokryte są oddzielnymi dachami trój- i czteropołaciowymi wykonanymi z blachy z lukarnami. Otwory okienne prostokątne z gzymsami nadokiennymi. Od strony dziedzińca znajduje się 7-kolumnowy portyk ze schodami. Z południowo-wschodniego krańca ściany północno-wschodniej części budynku mieszkalnego wyprowadzony jest mur kurtynowy, którego przebieg załamuje się w kierunku wschodnim. W załamaniu dawnego muru kurtynowego znajduje się obszerna murowana basteja nakryta dachem stożkowym wzniesiona na planie koła z zachowanymi w dolnej kondygnacji otworami strzelniczymi z kamiennymi obramieniami. Skrzydło pn.-zach. zamku wzniesione w drugiej ćwierci XIX w. na rzucie wydłużonego prostokąta z podcieniem od strony dziedzińca. Budynek murowany, otynkowany, jednotraktowy o dwóch kondygnacjach nakryty dachem dwuspadowym wykonanym z blachy. Od strony wsch. przylega do niego parterowy budynek wystawiony po 1843 r., który został wzniesiony na planie prostokąta nakryty dachem dwuspadowym pobity blachą. Do 1915 r. był on wykorzystywany jako stajnia dla koni. W ścianie wschodniej nad drzwiami wejściowymi wbudowany jest renesansowy kamienny portal pochodzący ze zniszczonego zamku w Laszkach Murowanych.

Mury obwodowe. Mury obronne od strony południowo-zachodniej, południowo-wschodniej i północnej z kamienia łamanego powstały podczas modernizacji zamku w połowie lat 50. XVII w. Obwód obronny na rzucie nieregularnego wielokąta zamykał dziedziniec zamkowy. Podczas przebudowy zamku prowadzonej w latach 1835-1843 wzniesiono nowy mur oporowy od strony pd.-wsch. Na odcinku od strony skrzydła pn.-zach. zamku istnieje parawanowy mur obronny. Inne odcinki dawnych murów obronnych nie zachowały się, gdyż zostały rozebrane w czasie prac remontowych i podczas modernizacji zamku w XVIII i XIX w.

Park. Już w XVI w. w otoczeniu zamku powstał park włoski, który istniał w XVII. W XVIII w. park został obsadzony alejami lipowymi, które wymieniają inwentarze zamku z tego stulecia. W pierwszej połowie XIX w. Krasiccy założyli wokół zamku park krajobrazowy o powierzchni 15 ha z pięknymi okazami lip, jesionów, dębów, sosen i świerków. W centralnej części parku znajdował się okrągły gazon usytuowany na dziedzińcu zamkowym, który obsadzony był ozdobnymi krzewami z klombami i rabatami kwiatowymi. Ze względu na jego wysokie walory krajobrazowo-historyczne park już w okresie międzywojennym został objęty ochroną urzędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków we Lwowie. Podczas drugiej wojny światowej park został kompletnie zdewastowany i później nie został już odtworzony.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Andrzej Gliwa, OT NID w Rzeszowie, 26.10.2014 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkowników Andrzej Kwasik, Jarosław Bochyński (JB).

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: renesansowy

Materiał budowy:  kamienne

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BK.9434, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_18_BK.208149