Park stanowiący wschodnią, polską część historycznego parku księcia Hermanna Pücklera jest wybitnym przykładem XIX-wiecznego ogrodu krajobrazowego. Artystyczna dojrzałość projektu wyraża się między innymi w harmonijnym połączeniu natury i sztuki ogrodniczej. Naturalne ukształtowanie terenu i przyroda rozległej doliny Nysy Łużyckiej w sposób mistrzowski zostały wykorzystane jako komponenty zaprojektowanego zgodnie z angielską modą krajobrazu, w który dyskretnie wprowadzono motywy architektoniczne, tworząc sieć powiązań widokowych. Wysokie walory estetyczne, prostota i jednoczesny rozmach całej kompozycji czynią ją wyjątkową w skali Europy. „Malarskie” traktowanie projektowanej scenerii - jako obrazu komponowanego z naturalnych elementów - stanowi ważny etap w historii kształtowania krajobrazu przez człowieka, a pośrednio - w rozwoju „architektury krajobrazu” jako dyscypliny.

Transgraniczny charakter Parku Mużakowskiego, rozciągającego się po polskiej i niemieckiej stronie Nysy Łużyckiej, wymaga zaangażowania obu państw w jego ochronę, czego wyrazem jest ich wieloletnia dobra współpraca w celu zachowania integralności wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Historia

Miasteczko Muskau położone na zachodnim brzegu Nysy Łużyckiej otrzymało prawa miejskie w 1452 roku. Po wschodniej stronie rzeki rozciągały się łąki, pola uprawne i lasy z osadą, która po II wojnie światowej znalazła się w granicach Polski pod nazwą Łęknica. W 1811 roku majątek ziemski w Muskau odziedziczył po swoim ojcu książę Hermann von Pückler-Muskau - pisarz, podróżnik, twórca i teoretyk ogrodów krajobrazowych (autor m.in. traktatu „Andeutungen über Landschaftsgärtnerei”). W 1815 roku, powróciwszy z podróży po Anglii, podjął się przekształcenia starej rodowej rezydencji ze skromnym ogrodem w wielkoobszarowe założenie krajobrazowe, inspirowane angielskimi ogrodami. W realizacji przedsięwzięcia dużą rolę odegrali jego współpracownicy: wybitni architekci Karl Friedrich Schinkel i John Adey Repton oraz ogrodnik Jacob Rehder. W 1845 roku z powodu niedostatku środków finansowych Pückler zmuszony był sprzedać swoje dobra. Nowy właściciel książę Fryderyk Niderlandzki kontynuował prace, rozwijając kompozycję przestrzenną parku zgodnie z zamysłem jego twórcy. Założone zostało m.in. arboretum, które zyskało w końcu XIX wieku renomę jednej z najbardziej znaczących kolekcji roślin drzewiastych w Europie. Również za czasów kolejnych właścicieli, rodziny von Arnim, dzięki rosnącemu uznaniu dla wartości obiektu, kompozycja parkowa była utrzymywana i uzupełniana w duchu idei Pücklera. W 1931 roku obiekt uznano za rezerwat przyrody.

II wojna światowa przyniosła w parku duże zniszczenia. Konsekwencją ustanowienia polsko-niemieckiej granicy na Nysie Łużyckiej był rozpad jego układu przestrzenno-kompozycyjnego. Mniejsza część z obiektami rezydencjonalnymi po stronie niemieckiej, regularnie pielęgnowana, zachowała ciągłość użytkowania, większa natomiast, po stronie polskiej, została włączona do Państwowego Gospodarstwa Rolnego i Lasów Państwowych, w efekcie popadając w zapomnienie. W końcu lat 80. nawiązana została współpraca ze stroną niemiecką w celu rewaloryzacji obiektu, dzięki której sukcesywnie przywracana jest jego historyczna wartość. 

W 2004 roku park po obydwu stronach Nysy Łużyckiej, jako integralna całość, został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Opis

Polska część parku obejmująca 522 ha składa się z kilku rejonów, których nazwy po części kontynuują tradycję historyczną: Parku na Tarasach, Parku Górnego, Parku Zewnętrznego oraz Arboretum.

Park na Tarasach rozciągający się w dolinie Nysy i na jej tarasach jest najsilniej związany przestrzennie i kompozycyjnie z parkiem po stronie niemieckiej, połączony z nim odbudowanymi mostami - Mostem Podwójnym i Mostem Angielskim. W centralnej części dominują duże wnętrza parkowe wypełnione łąkami. Na skraju tarasów rzecznych umieszczone są budowle parkowe, lub miejsca gdzie się kiedyś znajdowały, zaznaczone kamiennymi ławkami, pozostające w zasięgu głównych powiązań widokowych z centrum rezydencji. Jednym z takich elementów jest Kamień Pücklera z 1901 roku - pomnik ku czci twórcy parku, którego odtworzenie zapoczątkowało proces rewaloryzacji całego założenia. Nad obszernym wnętrzem parkowym Łąki Trzcin dominuje Taras Mauzoleum. Istniejącą tu niegdyś budowlę z 1888 roku upamiętnia aranżacja konserwatorska z kamiennym krzyżem. Z ławki umieszczonej na skraju tarasu roztacza się widok sięgający ponad rozległymi łąkami parkowymi do odległego o 1000 m pałacu po zachodniej stronie rzeki. Do romantycznych treści odwołuje się Grób Nieznajomego upamiętniający odkrycie ludzkiego szkieletu podczas prac w 1840 roku. Poszczególne budowle i miejsca widokowe powiązane są siecią dróg prowadzących wzdłuż tarasów rzecznych. Wąskie ścieżki o indywidualnych nazwach schodzą w wąwozy. Łączące brzegi wąwozów Most Królewski, Most Arkadowy i Wiadukt - jedyne w pełni zachowane historyczne budowle - zapewniają ciągłość komunikacji. Dużą rolę w kompozycji krajobrazu odgrywają wiekowe drzewa, szczególnie kilkusetletnie dęby. Jeden z nich, spalony w 1993 roku, Dąb Hermanna otoczony jest kręgiem kamiennych siedzisk przypominających starogermańskie miejsca sądu. W północnej części tego rejonu znajdują się ślady tzw. Domu Angielskiego, pierwotnie miejsca wypoczynku urządzonego w stylu angielskich cottage z salami do tańca i gry, oraz odbudowany po zniszczeniach wojennych Most Angielski.

Park Górny położony na wierzchowinie obejmuje swoim zasięgiem Szkółkę i Bażantarnię. Szkółka w koncepcji Pücklera zajmowała teren o powierzchni nieco ponad 4 ha, przeznaczony na zaplecze ogrodnicze parku. Wraz z jego rozwojem zwiększyła swój obszar do 20 ha, wchłaniając pobliskie Jezioro Skowronków. Do 1945 roku hodowano i przygotowywano tu materiał roślinny do nasadzeń. Arboretum założone zostało w latach 1857-1867 przez ucznia i kontynuatora Pücklera, Eduarda Petzolda, oraz dendrologa Georga Kirchnera. Było kolekcją roślin drzewiastych stworzoną do badań nad ich przydatnością do tworzenia kompozycji krajobrazowych. Na powierzchni ok. 55 ha posadzonych zostało ponad 290 gatunków roślin. Dziś obszar ten porasta gęsty samosiew, w którym z pierwotnego zasobu zachowały się liczne odmiany dębów i buków, orzesznik pięciolistkowy, orzesznik gorzki, tulipanowiec amerykański, sosna czarna, sosna wejmutka, cyprysik Lawsona i choina kanadyjska.

Park Zewnętrzny obejmuje tereny przyłączone do parku niedługo przed sprzedażą dóbr przez Pücklera. Ostateczny kształt nadali mu kontynuatorzy dzieła, głównie Eduard Petzold. Jest to najdalej wysunięty na wschód obszar, w którego skład wchodzi m.in. 200-hektarowy areał pól uprawnych, zwanych Polami Bronowickimi. Wzorem XVIII-wiecznych ogrodów angielskich znalazły się one w obrębie kompozycji jako tzw. farma ornamentalna, w postaci rozległych powierzchni uprawnych, urozmaiconych zadrzewieniami śródpolnymi i przydrożnymi, alejami i zbiornikami wodnymi. Kompozycja ta realizowała ideę gospodarstwa ozdobnego, którego walory użytkowe stawiane były na równi z krajobrazowymi.