Historia

Józefińska Królewska Akademia Rycerska (Academia Regia Josephina Equestris Lignicensis) w Legnicy (do 1945 r. – Liegnitz)  powstała w 1708 r. jako elitarna uczelnia na wzór akademii wiedeńskiej, w której kształciła się wyłącznie szlachecka młodzież. Uczelnia przygotowywała swoich wychowanków do sprawowania państwowych urzędów i funkcji dowódczych w wojsku; zapewniała jednakowe prawa uczniom wyznania protestanckiego, jak i katolickiego. Uczyła się tu młodzież pochodząca zarówno ze Śląska, państw niemieckich, monarchii habsburskiej, jak i Rzeczypospolitej. Założycielem szkoły był cesarz Józef I Habsburg; podstawę jej funkcjonowania stanowiły dochody Fundacji Świętojańskiej utworzonej przez legnickiego księcia Jerzego Rudolfa. Po 1811 r. została przekształcona w gimnazjum, które działało do 1944 r.

Barokowy gmach szkolny wzniesiony został w latach 1709-1738. W 1709 r. wzniesiono pierwszy nowy budynek – Ujeżdżalnię z salą do nauki fechtunku i tańca w II kondygnacji (obecne skrzydło „A”), zaprojektowany przez Christiana Gottlieba Hertla; budowę nadzorował architekt Julius Simonetti. Z budową Akademii łączy się również osobę wybitnego architekta Martina Franza. Około 1711 r. Hertel przedłożył cesarzowi pierwszy projekt czteroskrzydłowego gmachu Akademii; ostateczny projekt wykonał A.E. Martinelli. Prace budowlane prowadzono od 1728 roku. 24 lipca 1735 r., kiedy to prace budowlane były mocno zaawansowane, miała miejsce uroczystość położenia kamienia węgielnego. Autorem dekoracji rzeźbiarskich gmachu był J. Chr. Hübner. Skrzydło północne, mieszczące tzw. Nową Ujeżdżalnię, ukończono dopiero w 1802 r, a następnie je przebudowano w latach 1822-1823. Górną kondygnację Starej Ujeżdżalni przebudowano w latach 1902-1903 na szkolną aulę, zwaną Salą Królewską (poświęcona 16.01.1904 r.). Autorem projektu przebudowy był radca budowlany Fritz Pfeiffer, a zamontowane witraże w oknach – autorstwa Fritza Geigesa.

W 1945 r. barokowy gmach Akademii Rycerskiej w Legnicy został przejęty przez Północną Grupę Wojsk Armii Radzieckiej. Mieściły się w nim magazyny i warsztaty. Po przeszło 30 latach niewłaściwego użytkowania, w 1978 r. Akademia została przekazana polskiej administracji. Od tego czasu prowadzono przy obiekcie prace zabezpieczające, rewaloryzacyjne i konserwatorskie. Obiekt remontowano i oddawano w użytkowanie etapami od 1979 r. Miasto Legnica stało się właścicielem obiektu po przejęciu od wojewody legnickiego w 1991 r. W grudniu 2015 r. – wraz z zakończeniem remontu północnej części skrzydła zachodniego, mieszczącego Ujeżdżalnię i Salę Królewską ukończono prace związane z rewaloryzacją i adaptacją całego obiektu.

Akademia Rycerska jest obecnie siedzibą miejskich instytucji kultury: Legnickiego Centrum Kultury, Zespołu Szkół Muzycznych, Muzeum Miedzi, Urzędu Stanu Cywilnego.

Opis

Zajmujący cały kwartał staromiejski gmach Akademii Rycerskiej zwrócony jest fasadą w stronę ul. Chojnowskiej. Jest to budowla założona na planie zbliżonym do czworoboku, czteroskrzydłowa (zachodnie skrzydło dwuczłonowe), z dziedzińcem wewnętrznym. Skrzydła są trójkondygnacyjne, nakryte dachami mansardowymi; pomiędzy zachodnimi skrzydłami wieża. Elewacje wieloosiowe; w poziomie parteru boniowane, powyżej artykułowane zdwojonymi lizenami, kompozytowymi pilastrami i gzymsami. W drugiej kondygnacji okna ujęte w dekoracyjne obramienia z trójkątnymi i segmentowymi naczółkami. Wjazd główny na teren dziedzińca przez skrzydło południowe, frontowe,  trójnawową sienią. Brama wjazdowa ujęta portalem balkonowym, wspartym na dwóch parach korynckich kolumn. Ryzalit zwieńczony attyką i trójkątnym naczółkiem, w którym płaskorzeźbione panoplia, atrybuty wiedzy i symbole władzy cesarskiej; na attyce ustawione figury: Favor (przychylności cesarza), Academii (szkoły), Nobilitas (szlachectwa i historii), Industrii (pracowitości). Skrzydła dwu i trójtraktowe; pomieszczenia parteru sklepione. W północnej części skrzydła zachodniego dwie reprezentacyjne sale: na parterze sala dawnej Ujeżdżalni; ponad nią – Sala Królewska (Sala Wilhelma II). Na dziedzińcu ustawione nieukończone rzeźby pary koni.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 10.03.2016 r.