grodzisko, st. 4 - Zabytek.pl
Adres
Lechitów
Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. górowski, gm. Wąsosz - obszar wiejski
Usytuowanie i opis
Grodzisko znajduje się na południowy zachód od Lechitowa, na południowy wschód od Są-dowla, w dolinie Baryczy, w obrębie mezoregionu Pradoliny Głogowskiej, na pograniczu Wy-soczyzny Leszczyńskiej. Pierwotnie gród był otoczony odnogami Baryczy, którą uregulowano w XIX wytyczając jej koryto na zachód od grodziska.
Średnica założenia obronnego wynosi około 120 m, a jego wysokość ok. 2 m. Wokół grodzi-ska znajduje się podmokłe obniżenie, w którego północnej i północno-wschodniej części są widoczne pozostałości fosy szerokości ok. 5 m.
Historia
Na postawie badań archeologicznych i informacji zawartych w źródłach pisanych można przypuszczać, że gród był użytkowany jako kasztelania w okresie wczesnego średniowiecza - XI-XIII wiek i jako siedziba rycerska w okresie późnego średniowiecza - XIV-XV wiek.
Najstarsze wzmianki o Sądowlu pochodzą z Kroniki polskiej Galla Anonima i Kroniki książąt polskich (Chronica principium Poloniae) Piotra z Byczyny opisujących wydarzenia 1103 r. (najazd czeski). Następne informacje znajdziemy w bulli protekcyjnej papieża Hadriana IV. z 1155 r. dla biskupstwa wrocławskiego oraz w bulli papieża Innocentego IV z 1245 r. Znane są imiona kasztelanów sądowelskich z lat 1201-1288, którzy byli wymieniani jako świadkowie w dokumentach książęcych: Częstobór (1202-1203), Przybysław (1203), Mojko Mojkowic (1230), Gerhard syn Perygryna (1243); Zbylut Przybysławic (1244); Stosz Leonardowic (1251); Piotr (1257); Mikolaj Przedwojowic (1260), Dzierżysław z Byczenia (1265); Grzymi-sław vel Mikołaj Grzymisławic (1283) i Budziwoj Kopaszyna (1282, 1287-1288).
Należy przy tym zaznaczyć, że żaden z dokumentów nie powstał w Sądowlu, co sugeruje, że gród nie był rezydencją książęcą, lecz pełnił funkcję centralnego ośrodka (administrowanie terytorium, władza sądownicza). Nie oznacza to, że książęta w ogóle nie bywali w Sądowlu.
Z 1218 r. pochodzi dokument dotyczący układu pokojowego między księciem Władysławem Laskonogim i księciem Henrykiem I Brodatym. Zaplanowano wówczas wiec, który miał od-być się w Sądowlu i rozpocząć obowiązywanie postanowień układu. W 1280 w trakcie zjazdu w Sądowlu książę Henryk IV wrocławski uwięził książąt: Henryka V legnickiego, Przemysła II wielkopolskiego i Henryka III głogowskiego i wymusił na nich pewne ustępstwa politycz-ne. Z kolei w 1294 roku książę Henryk głogowski więził w Sądowlu porwanego we Wrocła-wiu księcia Henryka V, który w końcu zrzekł się na rzecz tego pierwszego praw do północno-wschodniej części swoich ziem, w tym również do Sądowla.
W 1319 roku gród został zniszczony przez Bolesława III brzeskiego podczas wojny, którą prowadził z Konradem I oleśnickim. Prawdopodobnie po upadku grodu, przez jakiś czas funkcjonowała w tym miejscu siedziba rycerska.
Po raz ostatni Sądowel jako znaczący obiekt pojawia się w dokumencie z 1329 r., dotyczącym hołdu księcia oleśnickiego Konrada I oleśnickiego złożonego królowi Janowi I Luksembur-skiemu. Znaczenie Sądowla jako ośrodka władzy zmalało w związku z kolonizacją na prawie niemieckim w 2 poł. XIII wieku. Wówczas kasztelanie zostały zastąpione przez ośrodki wła-dzy w miastach lokowanych na prawie niemieckim. Na sądowelskim terytorium grodowym były to: Wąsosz (lokacja w 1290 r.) czy Góra (lokacja w 1288 lub 1289). Nie wiadomo czy najstarszy kościół w Sądowlu, wymieniany już w 1260 zbudowano w obrębie grodu, choć nie jest to wykluczone.
Stan i wyniki badań
Grodzisko w Sądowlu zostało rozpoznane już w XIX wieku. W 1879 H. Schuch wydał nawet monografię poświęconą kasztelanii. W okresie międzywojennym założenie obronne zostało zewidencjonowane przez Maxa Hellmicha.
W latach 1958-1965 w okolicy Sądowla prowadzono badania wykopaliskowe.
Na grodzisku założono wówczas 3 nieduże wykopy sondażowe - dwa przecinające wał i je-den częściowo na majdanie.
Z wykopów pozyskano fragmenty ceramiki, kościaną łyżwę (?), gliniany przęślik, fragment obrobionego poroża, żelazny sierp. Zbadano również pozostałości konstrukcji wału, którego podwalinę stanowiła faszyna, na której zalegały glina i ziemia przemieszane z przepalonymi lub zbutwiałymi belkami, a wyżej glina z piaskiem i belkami oraz kamienie. Tuż pod warstwą orną zarejestrowano obecność dużych kamieni przysypanych ziemią. Nie znaleziono pozosta-łości obiektów na majdanie.
W tym samym czasie prowadzono badania wykopaliskowe na wczesnośredniowiecznej osa-dzie i cmentarzysku szkieletowym w Czeladzi Wielkiej, a także rozpoznano powierzchniowo ślady osadnictwa z okresu średniowiecza w Lechitowie, Sądowlu i Czeladzi Wielkiej.
W 2005 r. badania sondażowe w Sądowlu prowadzili pracownicy Instytutu Archeologii i Et-nologii PAN we Wrocławiu pod kierunkiem Dominika Nowakowskiego. Wykop sondażowy założono w północno-wschodniej części stanowiska, na majdanie. Oprócz zabytków rucho-mych tj. fragmenty naczyń ceramicznych, elementy uzbrojenia, narzędzia, fragment brązowe-go kociołka odkryto pozostałości późniejszego, mniejszego założenia obronnego-siedziby rycerskiej (?).
W 2014 r. w ramach przedsięwzięcia naukowego dofinansowanego ze środków MKiDN przyznanych przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w ramach programu „Dziedzictwo kulturowe” wykonano badania nieinwazyjne, które wykazały m.in. że na majdanie grodziska są-dowelskiego funkcjonował duży budynek, potwierdzono również istnienie warstw spalenizny.
Zabytek dostępny. Przez Lechitów i Sądowel przebiega szlak rowerowo-pieszy „5 mostów”.
Oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 12.12.2014 r.
Rodzaj: grodzisko
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_02_AR.24450, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_02_AR.2975421