Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Łańcut - zespół zamkowo-parkowy - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Łańcut - zespół zamkowo-parkowy

Łańcut - zespół zamkowo-parkowy

Pomnik Historii poł. XVII - pocz. XX w. Łańcut

Adres
Łańcut

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. łańcucki, gm. Łańcut (gm. miejska)

Zespół zamkowo-parkowy w Łańcucie został uznany za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2005 roku.

Zamek w Łańcucie jest XVII-wieczną rezydencją magnacką, już przez współczesnych zaliczaną do najbardziej okazałych posiadłości ziemskich Rzeczypospolitej.

Pierwotnie ufortyfikowany, następnie parokrotnie przebudowywany z inicjatywy kolejnych właścicieli, zachował - pomimo zewnętrznych zmian stylowych - swoje cechy obronne i charakter wielkiego, z rozmachem zaprojektowanego założenia przestrzennego. Za jego artystyczny kształt odpowiadali najwybitniejsi w swoim czasie architekci i dekoratorzy wnętrz. Po modernizacji na przełomie XIX i XX wieku Łańcut stał się jedną z najbardziej luksusowych rezydencji w Europie, z ogromną przestrzenią reprezentacyjno-ceremonialną i mnóstwem wspaniale urządzonych apartamentów, gdzie często gościli przedstawiciele znakomitych arystokratycznych rodów. Doskonale zakomponowana i utrzymana zieleń w otoczeniu zamku to ogrody - włoski, bylinowy i różany oraz wielki park krajobrazowy, z towarzyszącymi im pawilonami i rzeźbą ogrodową.

Dobry stan zachowania łańcuckiej rezydencji, której nie dotknęły dziejowe kataklizmy, dotyczy także wyposażenia wnętrz, cennych zbiorów dzieł sztuki gromadzonych przez właścicieli, osobnej biblioteki zamkowej wraz z księgozbiorem, a nawet dawnych powozów i uprzęży, eksponowanych dziś jako unikatowe kolekcje. Funkcjonujące tu Muzeum-Zamek w Łańcucie dba o utrzymywanie wysokiej rangi i kulturotwórczej roli miejsca.

Historia

Zamek w Łańcucie wzniesiony został w latach 1629-1641 dla Stanisława Lubomirskiego, wojewody krakowskiego i ruskiego, na miejscu wcześniejszego, prawdopodobnie nieukończonego kasztelu należącego do słynnego awanturnika Stanisława Stadnickiego. Łańcut wybrany na rodzinną rezydencję Lubomirskich (drugą po Wiśniczu) leżał wówczas w centrum ich rozrastającego się latyfundium. Ufortyfikowany zamek, w typie palazzo in fortezza (projektu prawdopodobnie Macieja Trapoli, fortyfikacje Krzysztofa Mieroszewskiego), był ważnym elementem w systemie obronnym Rzeczypospolitej; w połowie XVII wieku oblegany przez Szwedów, a zaraz potem wojska Jerzego Rakoczego.

W 1745 roku właścicielem Łańcuta został marszałek wielki koronny Stanisław Lubomirski. Jego żona Izabela z Czartoryskich Lubomirska wniosła w posagu rozliczne dobra ziemskie, sam zamek natomiast poddany został gruntownej przebudowie, zgodnie z gustem epoki i rangą będącego wówczas u szczytu swojej potęgi rodu Lubomirskich. Stracił wtedy swój charakter obronny, stając się rozległym założeniem pałacowym. Dla księżnej Izabeli pracowali najwybitniejsi artyści epoki stanisławowskiej, jak: Szymon Bogumił Zug, Jan Chrystian Kamsetzer, Vincenzo Brenna, Jan Grismeyer, Chrystian Piotr Aigner etc. Łańcut przekształcony został w jedną z najwytworniejszych siedzib magnackich, która przyjmowała w swych gościnnych murach wiele osobistości (m.in. szukali w niej schronienia uciekający przed rewolucją francuscy arystokraci). Przejawem kwitnącego tu życia kulturalnego były organizowane przez księżnę Lubomirską wydarzenia muzyczne i teatralne. Po jej śmierci w 1816 roku sukcesorami spadku zostali wnukowie z rodu Potockich. Alfred Potocki utworzył w Łańcucie ordynację z zasadą niepodzielności i niezbywalności rodowych dóbr.

Na przełomie XIX i XX wieku III ordynat Roman Potocki ze swoją żoną Elżbietą z Radziwiłłów podjęli kolejną renowację i modernizację posiadłości, sprowadzając wykonawców z Wiednia, Włoch i Francji. Zamek uzyskał nowe elewacje nawiązujące do baroku francuskiego, wiele wnętrz przearanżowano, założono instalację wodociągową i kanalizację. Teren parku został prawie dwukrotnie poszerzony, powstały: nowy ogród włoski, różany, palmiarnia (niezachowana), storczykarnia. Ostatni ordynat Alfred III Potocki podczas II wojny światowej, wyjeżdżając na Zachód tuż przed wkroczeniem Armii Czerwonej, wywiózł z Łańcuta do Wiednia najcenniejsze zabytkowe obiekty.

Od 1960 roku, w nawiązaniu do tradycji muzykowania zapoczątkowanej przez księżnę Izabelę Lubomirską, w zamku odbywają się corocznie festiwale muzyki poważnej.

Opis

Zespół zamkowo-parkowy w Łańcucie jest integralnym założeniem przestrzennym, umiejscowionym na wschód od miasta. Zamek obwiedziony fortyfikacjami na planie pięcioramiennej gwiazdy znajduje się w ich centralnej części. Główne wejście prowadzi poprzez most w załamaniu zachodniej kurtyny fortyfikacji.

Zasadniczy korpus zamku ma plan zbliżony do kwadratu - składa się z czterech skrzydeł z narożnymi wieżami i wewnętrznym dziedzińcem. Zachodnie wieże są wyższe i zwieńczone hełmami dla zaakcentowania frontowej elewacji. Skrzydła głównego korpusu mają trzy kondygnacje, nakryte dachem dwuspadowym z lukarnami. Elewacja frontowa jest w części parterowej 13-osiowa i boniowana, piętra I i II - 14-osiowe, z bramą przejazdową po środku w formie ozdobnego portalu. Do północno-zachodniego narożnika zamku dobudowany jest, rozbijający nieco jego regularny plan, osobny pawilon połączony z wieżą łącznikiem, przeznaczony na bibliotekę. Jest to najlepiej zachowany w Polsce przykład biblioteki magnackiej z oryginalnym wyposażeniem i księgozbiorem liczącym 22 tysiące woluminów.

Dzisiejszy kształt architektoniczny zamku, z elewacjami w stylu francuskiego neobaroku, jest efektem modernizacji dokonanej przez Potockich na przełomie XIX i XX wieku, według projektów Amanda Bauque i Alberta Pio, przy udziale firm wiedeńskich i lwowskich. We wnętrzu zachowana została jednak znaczna część z pietyzmem utrzymywanych wcześniejszych pomieszczeń. Są wśród nich najstarsze XVII-wieczne (np. Wielka Sień, Sala pod Stropem), jak i z 2. połowy XVIII wieku, z czasu wielkiej przebudowy księżnej Izabeli Lubomirskiej - w stylu klasycystycznym (np. Sala Balowa ze sztukateriami Fryderyka Baumana) czy orientalnym. Projektowane przez znakomitych artystów zatrudnionych wcześniej w środowisku warszawskim, apartamenty te stanowią dziś najlepsze przykłady wnętrz doby stanisławowskiej. Znajdują się w nich oryginalne elementy wyposażenia oraz wybitne dzieła sztuki należące zarówno do dawnych zbiorów łańcuckich, jak i pochodzące z powojennych zakupów muzealnych. Najsłynniejszym eksponatem jest marmurowa rzeźba Antoniego Canovy Amor z lat 1786-1788, przedstawiająca młodego Henryka Lubomirskiego, eksponowana w klasycystycznej Sali Kolumnowej. Na uwagę zasługują również wnętrza łazienek z zachowanym wyposażeniem oraz pomieszczenie teatru pałacowego z zabytkową scenografią.

Z przełomu XVIII i XIX wieku pochodzi większość budowli ogrodowych projektu Chrystiana Piotra Aignera: Oranżeria z zastosowanym wielkim porządkiem w fasadzie, Glorieta, Zameczek Romantyczny. Nieregularny, romantyczny park angielski jest odbiciem panującej wówczas wśród arystokracji mody na założenia krajobrazowe (Puławy, Arkadia). Nieco później, już po śmierci księżnej, powstał klasycystyczny budynek Ujeżdżalni. W obrębie pierwotnych fortyfikacji, wykorzystanych następnie jako malowniczy element parku, znajdują się dziś założone w czasie ostatniej modernizacji Potockich ogrody przyzamkowe. Z tego samego okresu pochodzi ogrodzenie parku i nowe elementy: bramy, kordegardy, dom zarządcy ogrodów, storczykarnia, pawilon Elizin. Neobarokowe stajnie cugowe i gmach wozowni tworzą oddzielny kompleks, służący obecnie do przechowywania i eksponowania muzealnej kolekcji pojazdów konnych (w jednym ze skrzydeł stajni znajduje się także niezwiązana z dawnymi właścicielami Łańcuta ekspozycja sztuki cerkiewnej).

Rodzaj: zespół rezydencjonalny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_PH.8435