Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacowo-parkowy - Zabytek.pl

zespół pałacowo-parkowy


pałac 1728 - 1740 Kwitajny

Adres
Kwitajny, 1

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. elbląski, gm. Pasłęk - obszar wiejski

Wyjątkowy, nie tylko w skali regionu przykład komponowanego osiowego układu przestrzennego zespołu rezydencjonalnego, w pełni zachowanego, obejmującego założenie pałacowo-parkowe, kościół patronacki, duży folwark i wieś folwarczną.

Historia

Początkowo osada pruska, później wieś czynszowa z funkcjonującym obok majątkiem rycerskim, lokowana już w 1281 r. (ponowna lokaja w 1431 r.). Wśród licznych właścicieli majątku była m.in. rodzina von Borck, w rękach której majątek był w latach 1571 - 1681 oraz rodzina von Barfuss, za czasów której prawdopodobnie wybudowany został obecny pałac (za datę ukończenia budowy w literaturze przyjmowany jest 1740 r.). W 1741 roku przekazała ona testamentem majątek czworgu spadkobiercom, spośród których w wyniku postępowania pojednawczego całość przejął Filip Otto von Doenhoff. Z powodu braku spadkobierców Filip Otto i jego żona Amalia z rodu Dohna-Schlodien postanowili przekształcić majątek w „fundację dla biednych”. Nieznana jest dokładnie data założenia fundacji, podaje się dwie daty - 1771 r. i 1786 r. - wiadomo jednak, że od tego czasu majątkiem obejmującym Kwitajny i 9 mniejszych miejscowości zarządzał kurator z rodziny Doenhoff z Friedrichstein, sprawującej również patronat nad kościołem. Celem istnienia fundacji było wybudowanie i utrzymanie szpitala oraz lazaretu. Nie wiadomo gdzie się znajdował i jak wyglądał w XVIII wieku pierwszy budynek szpitala, wiadomo natomiast, że w XIX w. swe wsi wybudowano, zachowane do dzisiaj, budynek szpitala, dom dla lekarza, dom dla pielęgniarza, znajdowały się tam też urząd skarbowy fundacji, poczta, szkoła, dom nadleśniczego. W pobliżu pałacu w latach 40. lub 50. XIX w. wzniesiono znacznych rozmiarów budynek, dzisiaj zwany oranżerią, który przynajmniej w części wykorzystywany był lazaret czy szpital. Około płowy XIX w., prawdopodobnie przed 1839 r. (taka data widnieje na podeście schodów) późnobarokowy pałac został nieznacznie zmodernizowany (z elementami neorenesansowym o proweniencji berlińskiej widocznymi zwłaszcza na elewacji i neogotyckimi w partii schodów zewnętrznych czy mostku nad stawami). Regularny ogród barokowy przekształcono w rozległy park krajobrazowy, rozbudowano też znacznie założenie folwarczne, na początku XX w. wzniesiono nowe czworaki po obu stronach drogi prowadzącej do Pasłęka. Ostatnim zarządcą Kwitajn przed 1945 rokiem była Marion hrabina Doenhoff, po II wojnie światowej współzałożycielka gazety „Die Zeit” w Niemczech, wielka orędowniczka pojednania polsko-niemieckiego. Po wojnie pałac i okoliczne budynki stanowiły własność szkoły rolniczej, później PGR-u i AWRSP, obecnie to własność prywatna. Stały wystrój architektoniczny, który przetrwał wojnę, zniszczał w czasach powojennych, bogate ruchome wyposażenie pałacu zostało w znacznej części rozgrabione tuż po wojnie, nieliczne, ocalone obrazy i przedmioty znajdują się w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur.

Opis

Zespół usytuowany przy drodze Morąg - Pasłęk, 12 km na wschód od Pasłęka, w otoczeniu zlewiska rzeki Sały. Założenie składa się z wyraźnie wyodrębnionych, części rozdzielonych układem drogowym i wodnym: rezydencjonalnej w pd.-wsch. części zespołu oddzielonej od wsi i folwarku stawami, parafialnej z kościołem , zabudowaniami kościelnymi i szkołą w płn.-wsch. części zespołu, zabudowań folwarcznych z dwoma podwórzami gospodarczymi i rządcówką z niewielkim parkiem w pd.-zach. części oraz wsi z budynkami fundacji i czworakami w płn.-zach. części zespołu. Pałac późnobarokowy, nieznacznie przekształcony w poł. XIX wieku, murowany z cegły, tynkowany, założony na rzucie wydłużonego prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym o pokryciu blachą, z płytkim ryzalitem na osi, elewacja 11 -osiowa (4 + 3 + 4), rozczłonkowana gzymsami;. wewnątrz podziały dwutraktowe lub dwu i półtraktowe, z holem i salonem na osi (na parterze). Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym o powierzchni ponad 17 ha , przekształconym z ogrodu barokowego. Kompozycja opiera się na głównej osi barokowej z krajobrazowymi rozwiązaniami - owalnym podjazdem, siecią swobodnych ścieżek parkowych, rozbudowanym układem wodnym (3 stawy i kanały w parku o pow. ok. 1,5ha) oraz cennym starodrzewem, neogotyckim mostkiem i pomnikiem poległych w I wojnie światowej. Widoczny jest zarys regularnego ogrodu użytkowego. Elementem kompozycji parkowej jest także kościół z XVIII wieku. Całość powiązana widokowo z kształtowanym krajobrazem majątku w granicach rozległych dóbr. Folwark na planie czworoboku, z murowaną zabudową gospodarczą z trzech stron podwórza i domem zarządcy z czwartej strony, usytuowany po południowej stronie wielkiego stawu położonego w centrum wsi. Po zachodniej i północnej stronie stawu murowane z czerwonej cegły ceramicznej zespół budynków funkcyjnych fundacji oraz mieszkalno-gospodarczych pracowników majątku.

Dostęp ograniczony. W większość obiekty dostępne z zewnątrz.

Oprac. Marzena Zwierowicz, 7.12.2014 r.

 

Bibliografia

  • Bartoś M., Kwitajny, cykl Siedziby szlacheckie na Warmii i Mazurach, „Gazeta Olsztyńska” , 31.05.-2.06.1996 r., s.7.
  • Doenhoff hr. M., Nazwy, których już nikt nie wymienia, Olsztyn 2002.
  • Jackiewicz Garniec M., Garniec M., Pałace i dwory dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1999, s. 78-82.
  • Kanon krajoznawczy Warmii i Mazur, S. Harajda, I. Liżewska, K. Młynarczyk (red.), Olsztyn 2010, s.59.
  • Rzempołuch A., Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii, „Roczniki Humanistyczne”, 2002, t.1. z.4, s.221.

Rodzaj: pałac

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_ZE.46053, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_ZE.21001