(z możliwymi starszymi reliktami).

Historia

Na ślady dokumentowe istnienia w Kwilinie dworu natrafiamy w 1. poł. XV w., kiedy wieś ta oraz pobliski Kossów należały do rodu Lisów, jednak pierwszą bezpośrednią wzmiankę zawiera dopiero Liber beneficiorum Jana Długosza (ok. 1470-1480), który określił siedzibę Lisów jako „wyjątkową”, co mogło oznaczać obiekt o cechach obronnych. Istnienie dworu poświadczone jest również w początkach XVI w., po czym aż do schyłku XVIII stulecia nie mamy o nim żadnej informacji; dwór, zapewne już nowożytny, wzmiankowany był dopiero w lustracjach z okresu Sejmu Czteroletniego (lata 1789 i 1791). W 1. poł. XIX w. w Kwilinie stał dwór drewniany, ośrodek rozległego folwarku. Ostatnim właścicielem wsi i dóbr był Jerzy Morstin; jeszcze w czasie drugiej wojny światowej w kwilińskim dworze mieszkały jego córki.

Utarło się przekonanie, że środkowa część obecnie istniejącego murowanego dworu w swoim zasadniczym zrębie pochodzi z końca XVIII w.; około przeł. XIX i XX stulecia miała ona być gruntownie przekształcona oraz powiększona o dwa wydatne alkierze. Nie wskazuje na to jednak fakt, że w 1847 r. opisano w Kwilinie dwór drewniany. Kwestię chronologii budowy części środkowej oraz alkierzy trzeba więc pozostawić dalszym badaniom i poszukiwaniom, traktując istniejący budynek jako wzniesiony w całości około przeł. XIX i XX w. W 1950 r. w dworze ulokowano szkołę podstawową. W 1992 r. sukcesorzy ostatnich właścicieli dworu, Morstinów, w porozumieniu z władzami gminy, przekazali zespół dworski Fundacji Domu Niewidomych im. Matki Teresy Czackiej w Krakowie, która użytkowała obiekt do ok. 2008 r. Od 2012 r. posesja jest ponownie w rękach prywatnych.

Opis

Obecnie istniejący murowany dwór wzniesiono z cegły, na kamiennych fundamentach. Główna, środkowa część dworu jest parterowa, zbudowana na planie prostokąta i przekryta dachem namiotowym. Na osi fasady głównej (pd.) znajduje się dwufilarowy portyk zwieńczony trójkątnym naczółkiem, zdobionym stiukowymi fryzami oraz profilowaną blendą. Otwory okienne są lekko rozglifione, a ich obramienia zdobi płytkie stiukowe profilowanie. Równie płytkim profilowaniem odznacza się gzyms wieńczący wszystkie elewacje budynku głównego i być może nieco później wzniesionych alkierzy. W ganku wejściowym oraz na tarasie elewacji ogrodowej godne uwagi są bogato zdobione żeliwne balustrady. Alkierze dobudowane do ścian szczytowych prostokątnej części głównej są masywne, również parterowe, ale nakryte wysokim dachem mansardowym, z użytkowym poddaszem. Obramienia otworów okiennych są identyczne jak w budynku głównym, artykulacja ścian urozmaicona jest wyłącznie narożnymi pilastrami i gzymsem, będącym ścisłą kontynuacją gzymsu wieńczącego część środkową. Oprócz fryzów zdobiących naczółek nad wejściem głównym oraz gzymsu i obramień otworów, zdradzających bardzo uproszczone wpływy neoklasycyzmu, brak jest właściwie w elewacjach cech stylowych. Echem neoklasycyzmu we wnętrzu dworu są dwie toskańskie kolumny, wtopione w przyścienne filary, w które ujęte jest wejście do głównego salonu. W pomieszczeniu tym znajduje się też ozdobny kominek z polerowanego „marmuru” chęcińskiego. Jego styl określa się jako barokowy i łączy z końcem XVII lub 1. poł. XVIII w.; biorąc pod uwagę stosunkowo późną bryłę całego budynku nie jest to pewne, ale możliwe jest, że kominek pochodzi ze starszego dworu. Godne uwagi są też drzwi z zachowanymi XIX-w. zamkami, klamkami i zawiasami.

Budynek dworu otoczony jest przez reliktowo zachowany, piękny niegdyś park, założenie naturalistyczne z rozpoznawalnymi do dziś resztkami romantycznych promenad, ukształtowane w drugiej połowie XIX w., z prawdopodobnymi pozostałościami wcześniejszego układu geometrycznego.

Dwór w Kwilinie można określić jako odmianę neoklasycystycznego budownictwa dworkowego w okolicach Włoszczowy, dosyć uproszczoną, ale zharmonizowaną z bezpośrednim otoczeniem i miejscowym krajobrazem.

Zabytek niedostępny - własność prywatna.

oprac. Aleksandra Ziółkowska, 23-11-2015 r.