Historia

Po zjednoczeniu Niemiec z wypłaconej przez Francję kontrybucji wojennej przystąpiono w połowie 1876 r. do budowy w Kwidzynie Królewskiej Szkoły Podoficerskiej pomiędzy obecnymi ulicami Grudziądzką (dawną Graudenzerstrasse) i 11 Listopada (dawną Keiserstrasse). W ciągu trzech lat powstał spójny architektonicznie kompleks budynków, m.in. budynek sztabowy, koszary, wartownia, hala sportowa, ujeżdżalnia, lazaret. Szkołę otwarto 1 października 1879 r; znalazło się w niej ok. 20 oficerów i 50 podoficerów oraz cztery kompanie słuchaczy - kandydatów na podoficerów zawodowych w wieku od 17 do 20 lat. W 1919 r. na mocy traktatu wersalskiego szkoła została rozwiązana, do tego czasu wykształciła ok. 6500 wojskowych. Od 1920 r. Kwidzyn stał się ponownie miastem garnizonowym; w budynkach dawnej szkoły podoficerskiej stacjonował batalion ze Śląska, stąd zaczęto je zwać „koszarami Ślązaków” (Schlesier Kaserne). W latach 1940-1945 w zespole ponownie funkcjonowała Szkoła Podoficerska. Po 1945 r. koszary zajęły wojska radzieckie; od 1951 r. do początku lat 90 XX wieku w zespole stacjonowało Wojsko Polskie; obecnie mieszczą się tu urzędy, centrum kultury, szkoła wyższa i usługi.

Opis

Dawna Królewska Szkoła Podoficerska znajduje się w południowej części miasta, na terenie historycznego Przedmieścia Grudziądzkiego, po zachodniej stronie ul. Grudziądzkiej i północnej stronie ul. 11 Listopada. Neogotycki zespół zajmuje teren zbliżony kształtem do wydłużonego prostokąta o ściętych wschodnich narożach (ok. 3 ha pow.). Kompozycja zespołu regularna, symetryczna względem dłuższej osi wschód-zachód obiekty usytuowane kalenicowo wzdłuż granic założenia (powiązane częściowo zachowanym murem); wszystkie oskrzydlają duży wewnętrzny dziedziniec z trzema placami: apelowym, ćwiczeń i manewrowym. Historyczna zabudowa składa się z siedmiu budynków wzniesionych w latach 1876-1879: budynku sztabowego (usytuowany od frontu, oparty na granicy wschodniej), dwóch bliźniaczych budynków koszarowych (przy granicy północnej i południowej, trzykondygnacyjne), hali sportowej (przy granicy południowej), dawnego lazaretu (po przeciwnej stronie, najbardziej wysunięty na północ, dwukondygnacyjny) oraz dawnej ujeżdżalni (na zamknięciu zespołu od strony zachodniej) i niewielkiej wartowni (przy granicy południowej blisko budynku sztabowego). Wszystkie obiekty murowane z cegły (detal architektoniczny z cegły glazurowanej i kształtek ceramicznych), na wysokim cokole, podpiwniczone, z niskimi dachami dwu- i czterospadowymi, krytymi blachą ciętą w romby, oparte na rzutach wydłużonych prostokątów, wzbogaconych ryzalitami; elewacje o dekoracji neogotyckiej, m.in.: ostrołukowe portale i otwory okienne, okna biforialne, masywne fryzy arkadkowe, gotycyzujące kolumny, uskokowe szkarpy, w zwieńczeniu murów motyw krenelażu. Frontowy budynek sztabu - najbardziej reprezentacyjny obiekt w zespole, formą nawiązuje do architektury obronnej; trójskrzydłowy, skrzydła zewnętrzne skierowane pod kątem 60° w kierunku dziedzińca; bryła silnie rozczłonkowana, symetryczna, 3-kondygnacyjna, na osi fasady masywna wieża (u podstawy czworoboczna, wyżej ośmioboczna), flankowana ukośnie szkarpami, ostatnia kondygnacja nadwieszona, wsparta na krenelażu; naroża od strony dziedzińca ujęte okrągłymi lub ośmiobocznymi wieżyczkami. Układ wnętrza zachowany, na osi wejścia sklepienie gwiaździste, korytarz - sklepienie krzyżowe lub żaglaste; na I piętrze w reprezentacyjnej sali - strop kasetonowy.

Obiekty pełniące funkcje publiczne (np. dawny budynek sztabu to ob. siedziba Urzędu Gminy) są ogólnie dostępne, pozostałe są dostępne z zewnątrz.

Oprac. Teofila Lebiedź-Gruda, OT NID w Gdańsku, 24.10.2014 r.