Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół zakładu wielkopiecowego - Zabytek.pl

zespół zakładu wielkopiecowego


fabryka 1860 - 1870 Kuźniaki

Adres
Kuźniaki

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. kielecki, gm. Strawczyn

Przykład XIX-wiecznego budownictwa przemysłowego na ziemiach polskich, z charakterystycznym, ostrosłupowym typem trzonu wielkiego pieca.

Historia

W zasobnym w rudę, drewno i wodę regionie, dziś zwanym świętokrzyskim, od lat rozwijał się przemysł hutniczy. Rozkwit nastąpił w 1. połowie XIX wieku, głównie dzięki inwestycjom rządowym ówczesnego Królestwa Kongresowego. Oprócz dużych zakładów rozwijały się też mniejsze inwestycje prywatne; właśnie tak powstały pierwsze piece w Kuźniakach - już w 2. połowie XVIII wieku istniał tu, w dobrach Modlińskich potem Radońskich, ćwierć- a potem półpiec współpracujący z kuźnicą wodną (być może na początku XIX wieku we władaniu rodziny Kołłątajów). W 1844 roku czynne były oprócz wielkiego pieca trzy fryszerki. W latach 1860-1870 wybudowany został nowy wielki piec, który eksploatował żydowski przedsiębiorca Szlama Orner. Przebudowany około 1890 roku pracował do 1897 roku. Produkowano tu rury, kraty, blachy, krzyże i balustrady. Po likwidacji wielkiego pieca uruchomiono w sąsiednim budynku, wykorzystując istniejący układ wodny, młyn z napędem na koło nasiębierne a potem turbiną - działający do 1955 roku. W latach późniejszych zakład zamknięto, a zabudowania popadały w ruinę. W 1967-1968 roku wykonano prace zabezpieczające przy wielkim piecu. W latach 80-tych układ wodny był już bardzo przekształcony - zlikwidowano przelew, groble przekształcono na drogę, kanał był zniszczony a staw zarośnięty. Budynek produkcyjny (później młyn), pozbawiony urządzeń popadł w ruinę. Jedynie budowla wielkiego pieca, przetrwała próbę czasu w formie czytelnej, trwałej ruiny (w latach 60-tych XX wieku prace zabezpieczające wykonała załoga Huty Zawiercie). I tak jest do dzisiaj, a teren wokół wielkiego pieca pozostaje własnością prywatną; jest teraz ogrodzony i częściowo uporządkowany, choć bez szczególnej informacji o zabytku. Widoczne też są w okolicy ślady układu wodnego w postaci pozostałości dawnego przelewu, upustu i wylotu kanału roboczego.

Opis

Pozostałości zakładu położone są między rzeczką (fragmentem cieku Wiernej Rzeki) a drogą gminną Kielce - Mniów. Z dawnego zespołu zakładu wielkopiecowego zachowały się ruiny wielkiego pieca oraz pozostałości układu wodnego (zarys stawu i grobli, upust roboczy pod drogą, fragmenty podziemnego a dalej zagruzowanego kanału). Teren dawnego zakładu wchodzi obecnie w skład prywatnego gospodarstwa; obok pozostałości pieca znajdują tu się łąki, sad i ogród oraz zabudowania mieszkalno-gospodarcze. Wielki piec przetrwał  w formie trwałej, ale czytelnej w formie ruiny - w kształcie ściętej, uskokowo zwężającej się  piramidy, na planie kwadratu z kolistym wnętrzem; u podstawy są cztery sklepione łukowo otwory. Wybudowany był z kamienia łamanego (lokalny, czerwonawy piaskowiec) z klinowymi elementami w otworach i narożnymi po bokach; mur miejscowo poprzerastany roślinnością.

Teren wokół wielkiego pieca jest ogrodzony, z widoczną budowlą, ale bezpośrednio niedostępny (własność prywatna); pozostałe elementy układu wodnego są ogólnodostępne.

Oprac. Włodzimierz Pedrycz, NID OT Kielce, 07.11.2014 r.

Bibliografia

  • Karta ewidencyjna. Zakład wielkopiecowy, oprac. B. Paprocki, Kielce 1980 [Archiwum Świętokrzyskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach i Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie].
  • Guldon Z., Kaczor J., Górnictwo i hutnictwo w Staropolskim Okręgu Przemysłowym w drugiej połowie XVIII wieku, Kielce 1994.
  • Koźminski K., Zagłębie Staropolskie w Kieleckiem, Warszawa 1955.
  • Krygier E., Katalog Zabytków Budownictwa Przemysłowego w Polsce, Wrocław-Warszawa 1959, t.II, z.2, powiat Kielce.
  • Radwan M., Wielkopiecownictwo w Zagłębiu Staropolskim w połowie XIX wieku, Stalinogród 1954.
  • Suliga. I., Rozwój technologii hutniczych na przestrzeni wieków w Staropolskim Zagłębiu Przemysłowym - referat na Sesji Naukowej - 200 lat Huty w Ostrowcu Świętokrzyskim - 17.05.2013 [www.200lathutywostrowcu.pl].
  • Wojewódzki R., Najcenniejsze zabytki techniki - Kuźniaki; w miesięczniku IKAR, nr 3 (43) z 1997r.