Fort posiada także ozdobne detale architektoniczne. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

W latach 1855-1856, w ramach budowy wokół Przemyśla fortyfikacji pierwszego obozu warownego na terenie wsi Kuńkowce, w zach. części pierścienia, zbudowano szaniec artyleryjski nr 4, typu FS (Feuer-Schanze). W latach 1881-1882, w ramach budowy stałych fortyfikacji Twierdzy Przemyśl, przebudowano szaniec na pierwszy w twierdzy stały fort artyleryjski główny GHW VIII „Łętownia”. Na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl fort nosi oznaczenie Lagerfort VIII Łętownia. Projekt fortu opracował Anton Werner. W 1903 r. zmodernizowano odcinek szyjowy. W zamian rozebranego obronnego muru z bramą, po pn. stronie bramy, do ściany koszar dobudowano stalowy sponson ze stanowiskami dla dwóch karabinów maszynowych flankujących szyję fortu. Obniżono też otwór bramy wjazdowej do sieni fortu. Zadaniem fortu była obrona doliny Sanu ze wzgórzami ją okalającymi i dróg z Przemyśla do Dynowa i Sanoka oraz obrona międzypól w kierunku fortów VII½ i VIIIa oraz ich przedpoli. Fort uzbrojony był w 4 działa 12 cm M.75/96 na drewnianych lawetach, 2 działa 9 cm M.75/96 na wysokich lawetach fortecznych, 2 działa 15 cm Granatkanone na lawetach kazamatowych. Załogę fortu stanowiła 1 kompania piechoty (ok. 250 żołnierzy), 86 artylerzystów i 8 pionierów (saperów). W czasie 1 i 2 oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914 i 9.11.1914-22.03.1915) fort nie był bezpośrednio atakowany. Przed poddaniem twierdzy 22.03.2014 r. wysadzono w powietrze kaponiery w fosie oraz podręczne magazyny amunicji w części schronów pogotowia. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915) fort zajęły wojska niemieckie i austro-węgierskie. W okresie międzywojennym był wykorzystywany przez Wojsko Polskie jako magazyn amunicji artyleryjskiej. Dokonano wtedy częściowych rozbiórek, m.in. murów Carnota. W latach 1940-1941 w forcie stacjonował Wehrmacht. Dokonywano tu egzekucje Żydów i Polaków. Po 2 wojnie światowej fort wykorzystywany był jako magazyn wytwórni win „Pomona”. Od 2002 r. w forcie funkcjonowało muzeum prowadzone przez osoby prywatne, ostatnio przez Wiesława Sokolika. W tym czasie przeprowadzono prace porządkowe na terenie fortu. Od 2010 r. fort przejęło Stowarzyszenie Gmin Fortecznych Twierdzy Przemyśl, które aktualnie prowadzi kompleksowe prace remontowe.

Opis

Fort GHW VIII „Łętownia” (Gürtelhauptwerk VIII Łętownia), jest fortem artyleryjskim jednowałowym zbudowanym w systemie fortowym ześrodkowanym. Fort zlokalizowany jest na szczycie wzgórza 310,0 m n.p.m., na pn. od Kuńkowiec. Powierzchnia fortu: ok. 4,0 ha.

Fort zbudowany jest na planie pięcioboku. Dzieło otacza głęboka, sucha fosa, płytsza w części szyjowej. W części szyjowej zachowane jest ziemna nieregularna basteja, z wjazdem pośrodku. Szyja fortu zamknięta jest koszarami z sienią wjazdową w osi środkowej. Z sieni prowadzą wejścia do wartowni z aresztem oraz pomieszczenia oficerskiego. W środkowej części sieni znajdują się wejścia do korytarzy biegnących wzdłuż ściany narażonej, prowadzących do wszystkich kazamat mieszczących pierwotnie: pomieszczenia komendanta fortu, izby mieszkalne żołnierzy, kuchnię, magazyn żywności, izbę chorych, dwie umywalnie i dwie ubikacje. W końcowym odcinku sieni, znajdują się dwie nisze: ze studnią oraz pełniąca pierwotnie prawdopodobnie funkcję składu opału. Koszary osłonięte są wałem ziemnym. Sień wyprowadza na wąski dziedziniec zamknięty schronem mieszczącym pierwotnie magazyn wydawczy amunicji działowej, dwa schrony pogotowia i dwie ubikacje. Z obu stron dziedzińca znajdują się wyjścia na pozycje bojowe. Wał główny czół i barków z poprzecznicami mieszczącymi schrony pogotowia. Z trzech schronów prowadzą poterny do niezachowanych kaponier w fosie. Pomiędzy poprzecznicami rozmieszczone były stanowiska ogniowe dział oraz piechoty. Wszystkie kazamaty, sień i poterny posiadają betonowe sklepienia. Elewacja koszar - z półkolistymi otworami kazamat zamkniętymi ceglanymi ścianami z łukowo zakończonymi oknami. Brama wjazdowa na osi, okna i otwory drzwiowe magazynu amunicyjnego w elewacji schronu centralnego ozdobione są obramieniami imitującymi boniowanie.

Fort dostępny dla zwiedzających. Zwiedzanie wnętrz koszar i schronu centralnego będzie możliwe po zakończeniu remontu. Fort znajduje się na „lewobrzeżnym szlaku fortecznym Twierdzy Przemyśl” (kolor czarny) oraz na zielonym szlaku turystycznym z Przemyśla do Dynowa.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 12.10.2014 r.