Historia

Miasto Książ Wielki należało w latach 1582-1727 do możnego rodu Myszkowskich, których siedzibą od końca XV w. był zamek Mirów (obecnie w woj. śląskim). Do nazwy rodowego zamku Myszkowskich nawiązano w trakcie budowy zespołu pałacowego w Książu Wielkim, nazywając go „Na Mirowie”. Zespół pałacowy został zaprojektowany i zrealizowany w latach 1585-1595 przez Santiego Gucciego dla biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego oraz jego bratanka i spadkobiercy Piotra, późniejszego kasztelana wojnickiego. 

Od powstania Ordynacji Pińczowskiej Myszkowskich  w 1601 r. pałac „Na Mirowie” pełnił funkcję jednej z jej głównych siedzib. W 1729 r. pałac przeszedł w ręce Wielopolskich. Poważnej zmiany architektonicznej, opartej na wzorach berlińskiego neogotyku i polegającej na nadbudowie centralnego ryzalitu o trzecie piętro dokonano w I połowie XIX w. Był to jedyny zrealizowany w latach 1841-1846 element przebudowy z projektu opracowanego przez Fryderyka Augusta Stülera. Zamieszkany do 1945 r., od 1949 r. wyremontowany po zniszczeniach wojenny pałac użytkowany jest przez zespół szkół.

Opis

Zespół pałacowy „Na Mirowie” usytuowany jest w południowo-wschodniej części miasta, po wschodniej stronie drogi krajowej E 7 łączącej miasto z Krakowem i Kielcami, na niewielkim wzniesieniu. Założenie oparto na osi wytyczonej w linii wschód-zachód. Centralnym elementem jest pałac, zwrócony ku wschodowi, na kulminacji wzniesienia, splantowanej jako platforma ujęta murami oporowymi, z parą dekoracyjnych bastionów na zachodnich narożnikach. W obrębie platformy, pod fasadą pałacu, zlokalizowany jest górny dziedziniec, ujęty od północy i południa parą symetrycznych pawilonów, mieszczących pierwotnie kaplicę i bibliotekę, z fasadami wpisanymi w bieg murów oporowych. Zachodnią część platformy zajmował pierwotnie kwaterowy ogród. Poza platformą, od strony wschodniej zlokalizowano dziedziniec dolny, którego oś akcentowała pierwotnie brama zamykająca wytyczoną w linii prostej, biegnącą prostopadle do pałacu drogę dojazdową, przeprowadzoną przez zalesiony teren zwierzyńca. Od zachodu, na zboczu wzgórza opadającego w kierunku miasta, ukształtowano geometryczny ogród z zatartym dziś układem tarasów i osią, w dalszym biegu której zachowała się droga biegnąca przez groblę między stawami ku miastu. Pałac zbudowano na planie wydłużonego prostokąta z wydatnymi ryzalitami na osi każdej z elewacji (przy elewacjach bocznych mieszczących klatki schodowe). Budynek jest trzykondygnacyjny, z cztero-kondygnacyjnymi ryzalitami (podwyższonymi w trakcie przebudowy w XIX w.). Elewacje są boniowane w dwóch dolnych kondygnacjach, które są oddzielone gzymsami od górnych – gładkich, trzecią kondygnację wieńczy wydatny gzyms na kroksztynach. Ryzality zachodni i wschodni w górnej kondygnacji zaakcentowano narożnymi wieżyczkami, zwieńczonymi krenelażami o formach neogotyckich. Ryzality północny i południowy zwieńczono późnobarokowymi szczytami. Pawilony kaplicy i dawnej biblioteki maja identyczna budowę. Są parterowe, zbudowane na planie prostokąta z trójbocznym zamknięciem od tyłu, mają fasady z wolutowo kształtowanymi szczytami, poprzedzone przez loggie kolumnowo-arkadowe.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie, 17-04-2018

Bibliografia​

• Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
• Madejski E, Brzezińska W., Madejska-Tkaczyk S., Madejski L., Dzieje Książa Wielkiego do 2004 r., Książ Wielki 2011
• Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, Warszawa 2016