Jest też interesującym przykładem okazałej siedziby łączącej relikty barokowe z neogotykiem i neobarokiem, dla podkreślenia starożytności rodu.

Historia

W 1. poł. XVIII w. wzniesiony został w Krzyżowicach pałac na rzucie litery „L”, być może z wykorzystaniem murów wcześniejszej budowli. Był on skromną siedzibą o wyglądzie odwołującym się do wzorców XVII-wiecznych, z piętrem o konstrukcji szachulcowej, krytą wysokim dwuspadowym dachem. Przy pałacu wybudowano wolnostojący dom czeladny o podobnej konstrukcji, z dachem czterospadowym. W 1854 r. rezydencję poddano przebudowie w związku z ustanowieniem w Krzyżowicach majoratu. Pałac scalono z sąsiadującą oficyną przez przybudówkę, tworząc obecne zachodnie skrzydło budowli. Wymurowano piętra, a elewacjom nadano nowy wystrój, który łączył barok z neoklasycyzmem. Od strony ogrodu wzniesiono asymetrycznie usytuowaną, wysoką, neogotycką wieżę, pełniącą funkcję belwederu. W 1891 r. po pożarze który zniszczył część wnętrz, pałac ponownie przebudowano w stylu neobarokowym. Na nowo wzniesiono korpus środkowy, wystawiono ryzality - m.in. z klatką schodową w skrzydle zachodnim, a elewacje ożywiono kamiennym detalem i portalami. Nowy wystrój otrzymały też wnętrza pałacowe - najokazalsze usytuowano w skrzydle środkowym, z reprezentacyjną klatką schodową oraz wielkim hallem i salonem na piętrze. Część wnętrz w przyziemiu urządzono w stylu holenderskim, stosując okładziny ścian z kafli z Delft. Pomieszczenia reprezentacyjno-mieszkalne otrzymały wystrój neorokokowy.

Od XVII w. do 1908 r. rezydencja wraz z majątkiem ziemskim należała do spokrewnionych rodów von Reichell i von Tschirschky, następnie von Eulenburg.

Zabudowa folwarczna pochodzi z l. 1857-1925, willa przy zach. skrzydle pałacu z ok. 1891-95, ogród ozdobny przekształcowny został w 2 poł. XIX w. i w pierwszych dziesięcioleciach XX w.

W 1947 r. pałac stał się siedzibą Zespołu Szkół Rolniczych; od 2000 r. wielokierunkowego Powiatowego Zespołu Szkół nr 1 w Krzyżowicach. W l. 1952-83 wnętrza budowli poddano modernizacji w związku z ich przystosowaniem do celów szkolnych. Kolejne remonty prowadzono w l. 1983-2000 i 2008 r.

Opis

Pałac posadowiony w środkowej części wsi, w otoczeniu dwóch folwarków, od wschodu, południa i zachodu otoczony ogrodem z reliktami dawnego urządzenia. Przy zachodnim skrzydle budowli wolnostojąca willa pałacowa. Na północ od pałacu usytuowane jest otoczone fosą grodzisko, być może z reliktami wieży mieszkalnej lub dworu.

Pałac murowany, tynkowany, z kamiennym detalem architektonicznym, dwukondygnacyjny, trójskrzydłowy, kryty wysokimi, dwuspadowymi dachami. Wzniesiony na planie podkowy, z barokowymi skrzydłami bocznymi, neobarokowym korpusem oraz neogotycką wieżą od pn.-zach., której szersza, ostatnia kondygnacja wsparta jest na machikułach i zwieńczona krenelażem. Bryłę budowli rozczłonkowują lukarny i okazałe, odmienne opracowane ryzality; elewacje obiega gzyms międzykondygnacyjny i podokapowy. Otwory ujmują kamienne, uszakowe obramienia i portale (na jednym z nich data 1891); na elewacji pn. umieszczono kartusze z herbami rodów von Tschirsky i Tschirsky-Reichell. We wnętrzu, w skrzydle zachodnim na parterze dwa pomieszczenia ze sklepieniami krzyżowymi o wyciągniętych szwach. W korpusie środkowym w przyziemiu sień o ścianach wyłożonych kaflami z Delft oraz sala z bogatym neobarokowym wystrojem i pasami analogicznych kafli. Główna klatka schodowa wachlarzowa, ozdobiona marmurowym lwem trzymającym róg obfitości.

Zabytek dostępny.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 09.06.2015 r.