Dnia 12 listopada 1989 r. odbyła się tutaj Msza Pojednania z udziałem niemieckiego kanclerza Helmuta Kohla i polskiego premiera Tadeusza Mazowieckiego.

Historia

Barokowy pałac wzniesiono ok. 1720 r., przebudowano w latach 1868-1869 i 1891-1900. Obiekt był własnością rodziny von Moltke od 1867 r., kiedy został kupiony przez gen. Helmuta Karla von Moltkego, głównego stratega pruskich wojen z Danią w 1864 r., Austrią w 1866 r. i Francją w latach 1870-1871. Po 1945 r. pałac i folwark - użytkowane przez państwowe gospodarstwo rolne - uległy degradacji. Odbudowę prowadzono w latach 1992-1994 z przeznaczeniem na centrum konferencyjne, którym zarządza Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego.

Opis

Zespół usytuowany po południowej stronie głównej drogi wiejskiej biegnącej przez Krzyżową. Od wschodu sąsiaduje z parkiem, od którego ogranicza go odnoga rzeki Piławy. Pałac na rzucie prostokąta, z prostokątnymi ryzalitami klatek schodowych przy elewacjach bocznych i mniejszymi ryzalitami bocznymi przy północno-wschodniej elewacji ogrodowej. Dwukondygnacyjny, na cokole wysokiej piwnicy, kryty dachem mansardowym. Elewacje o neobarokowym detalu, z boniowanymi narożnymi lizenami i prostymi obramieniami okien. Na fasadzie południowo-zachodniej późnobarokowy kamienny portal z ukośnymi pilastrami i kolumnami kompozytowymi, łamanym gzymsem i kartuszem herbowym właścicieli. Wejście poprzedzone schodami z kutą barierą z latarniami. Na elewacji ogrodowej, między bocznymi ryzalitami, balkon na boniowanych, prostokątnych filarach. Nad przeszklonymi, półkoliście zamkniętymi drzwiami balkonowymi łamany odcinek gzymsu o późnobarokowych formach. Miedzy pałacem a korytem Piławy taras z balustradą. Pałac o układzie dwutraktowym z centralną sienią i reprezentacyjną klatką schodową, w zachodnim narożu sala balowa z dekoracją sztukateryjną i z barokowym ceramicznym piecem oraz dwoma kominkami. Na klatce schodowej dwa malowidła o tematyce batalistycznej: wojska francuskie plądrujące Lubekę w 1806 r. i wojska pruskie witane przez mieszkańców Paryża w 1871 r. (malarz Lipinsky, 1900). We wnętrzach stała wystawa o Kręgu Krzyżowej. Przed pałacem podwórze folwarczne kształtem zbliżone do prostokąta, zamknięte zabudową gospodarczą (pięć budynków mieszkalnych, stajnie, owczarnia-obora, spichrz, stodoła, wozownia, brama wjazdowa w północno-wschodnim narożu). Budynki folwarczne pochodzą głównie z 1. poł. XIX w., w późniejszym czasie były przebudowywane. Od południa do zespołu przylega zrekonstruowany kwaterowy ogród ozdobny otoczony murem z czterema ozdobnymi bramami, na których osi założono dwie przecinające się drogi. W północno-wschodnim narożniku folwark graniczy z otoczonym murem kamiennym kościołem św. Michała Archanioła. Na północny wschód od folwarku, na Wzgórzu Kaplicznym, cmentarz z grobami rodziny von Moltke.

Zabytek dostępny. Właścicielem zespołu jest Fundacja „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego. Folwark, aleja, park i cmentarz rodowy są możliwe do zwiedzania bez ograniczeń. Do pałacu wstęp wolny. Poszczególne obiekty pełnią różne funkcje i nie wszystkie są dostępne.

Oprac. Krzysztof Czartoryski, OT NID we Wrocławiu, 15-09-2014 r.