budynek źródła wody leczniczej Zdrój Główny - Zabytek.pl
budynek źródła wody leczniczej Zdrój Główny
Adres
Krzeszowice, Parkowa
Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. krakowski, gm. Krzeszowice - miasto
Jest cennym obiektem architektury uzdrowiskowej doby późnego klasycyzmu w skali kraju i regionu.
Historia
W 1620 r. Krzeszowice nabył Jan Tęczyński. Wówczas istniała tu już rezydencja pańska i znano lecznicze właściwości krzeszowickich wód, opisane w 1625 r. przez księdza proboszcza Bernarda Bocheńskiego. W kronice parafialnej jest zapis proboszcza o wykorzystaniu wód siarczanych do leczenia bydła i informacja, że ludzie z pewnością już wcześniej wykorzystywali krzeszowickie wody do leczenia własnych schorzeń.
Od drugiej połowy XVII w. Krzeszowice przechodziły kolejno na własność Opalińskich, Sieniawskich, Czartoryskich. Ok. 1778 r., z namowy doktora Jana Gotfryda Leonhardiego, badacza właściwości wód krzeszowickich, ocembrowano źródło wody siarczanej - Zdrój Główny, a ok. 1780 r., pod wpływem lekarza Hieronima Eustachego Khittla, nadwornego medyka hetmanowej Ogińskiej, książę August Czartoryski, wojewoda ruski, polecił rozpocząć w swoich krzeszowickich włościach budowę łazienek mineralnych. Na południe od źródła wybudowano zbiornik wody, do którego pompowano wodę ze Zdroju Głównego celem podniesienia poziomu wody i uzyskania odpowiedniego ciśnienia dla transportu wody drewnianymi rurami do łazienek. U schyłku XVIII w. Krzeszowice funkcjonują i rozwijają się jako znane uzdrowisko, własność księżnej Izabeli Lubomirskiej, córki Augusta Czartoryskiego. Po przeprowadzeniu przez Józefa Dietla lustracji uzdrowiska i przedstawieniu projektu poprawy sytuacji, podjęto działania na rzecz jego odnowy, polegające m. in. na zabezpieczeniu pierwszego źródła wody siarczanej. W miejscu drewnianej wieży wzniesiono murowany z cegły budynek Zdroju Głównego. Zmniejszono przy tym obwód studni, co pozwoliło na bezpośrednie przesyłanie wody siarczanej do łazienek, bez konieczności pompowania wody. Budowę nowego ujęcia wody zakończono w 1858 r. Budynek Zdroju Głównego zachował się do czasów obecnych. W 1982 r. został wyremontowany. Zdrój Główny o wydajności 1,61 m³/h stanowi główne źródło leczniczej wody siarczkowo-wapniowo-magnezowej w Krzeszowicach, która jest wykorzystywana przez Ośrodek Rehabilitacji Narządu Ruchu „Krzeszowice”.
Opis
Budynek Zdroju Głównego w Krzeszowicach ulokowany jest na południowy – wschód od kościoła, obok most na Krzeszówce, na terenie tzw. „Dzikich Plant”. Wchodzi w skład zespołu parkowo – zdrojowego i spełnia nadal swą pierwotną balneologiczną funkcję. Murowany z cegły w stylu późnego klasycyzmu jest parterowy, wzniesiony na planie zbliżonym do prostokąta. Budynek ujmujący źródło wody leczniczej jest jednownętrzowy, z wejściem od frontu, zamkniętymi drzwiami żeliwnymi z herbem Potockich Pilawa. Nakryty jest w części frontowej daszkiem namiotowym, w części tylnej pulpitowym.
Obiekt dostępny z zewnątrz.
Oprac. Tomasz Woźniak, OT NID w Krakowie 13.11.2020 r.
Rodzaj: budynek użyteczności publicznej
Styl architektoniczny: klasycystyczny
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.201144, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.362777