Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Krzeszów - opactwo cystersów - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Krzeszów - opactwo cystersów

Krzeszów - opactwo cystersów

Pomnik Historii koniec XIII - XVIII w. Krzeszów

Adres
Krzeszów

Lokalizacja
woj. dolnośląskie, pow. kamiennogórski, gm. Kamienna Góra

Dawne opactwo cystersów w Krzeszowie zostało uznane za Pomnik Historii rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 kwietnia 2004 roku.

Wartość i znaczenie zabytku

Jest ono jednym z najstarszych i najbardziej znaczących klasztorów na Śląsku, XIII-wieczną fundacją książąt piastowskich świdnicko-jaworskich.

Na skutek barokowej rozbudowy przekształcone zostało w ogromny, złożony z wielu uzupełniających się elementów zespół, będący doskonałym wcieleniem ideałów sztuki kontrreformacyjnej. Opactwo krzeszowskie stało się bowiem najważniejszym na Śląsku ośrodkiem kontrreformacji, a jego zewnętrzna forma to efekt typowej dla krajów monarchii habsburskiej rywalizacji międzywyznaniowej prowadzonej na polu sztuk plastycznych. Główna świątynia zespołu jest najwyższej klasy realizacją architektoniczną, z wpisanym w nią bogatym programem ideowym wyrażonym za pomocą dzieł rzeźby i malarstwa. Przy ich wykonaniu zatrudnieni byli najwybitniejsi artyści śląskiego baroku. Splendoru przydaje miejscu ponadto istniejące przy kościele mauzoleum Piastów. Uzupełnieniem zabytkowego kompleksu wpisującym się w nurt barokowej, kontrreformacyjnej pobożności są stacje drogi kalwaryjskiej - pierwsze tego rodzaju założenie na Śląsku.

Zespół klasztorny w Krzeszowie nadal pełni funkcje sakralne, będąc ośrodkiem życia religijnego jako sanktuarium maryjne, rolę opiekunów którego przejęły po cystersach siostry benedyktynki.

Historia

Pierwszy klasztor planowano założyć w Krzeszowie w 1242 roku z zamiarem sprowadzenia benedyktynów z czeskich Opatowic - zabiegała o to księżna Anna, wdowa po Henryku II Pobożnym. Dopiero jednak w 1289 roku jego wnuk, książę świdnicko-jaworski Bolko I ustanowił nową fundację dla cystersów z Henrykowa. Opactwo miało stać się miejscem pochówku fundatora oraz jego następców, a także centrum gospodarczym nowo przyłączonych do Śląska ziem. Pierwsi zakonnicy przybyli do Krzeszowa w 1292 roku, zasiedlając istniejące już budowle (z dokumentu erekcyjnego wynika, że istniał tu już kościół). Włości klasztorne były sukcesywnie powiększane - ostatecznie należało do nich ponad czterdzieści miejscowości podzielonych na cztery dominia.

Dobra cysterskie zostały znacznie zniszczone podczas wojen husyckich. Kolejnym trudnym okresem była wojna trzydziestoletnia - doszło wówczas do dewastacji opactwa. Po jej zakończeniu mnichom udało się odbudować uszczuplone na skutek rozprzestrzeniania się reformacji znaczenie gospodarcze i polityczne konwentu. Rozpoczęli jednocześnie prowadzenie silnej akcji kontrreformacyjnej, wykraczającej poza granice opactwa i należących do niego dóbr. Podjęta została wtedy rozbudowa zespołu klasztornego: powstała kalwaria, wzniesiono kościół pomocniczy bractwa św. Józefa, następnie nowy kościół klasztorny w miejsce średniowiecznego, powiększono budynek klasztoru. W okresie kontrreformacji rozpoczął się też w Krzeszowie kult ikony Matki Boskiej Łaskawej z połowy XIII wieku.

Po zdobyciu Śląska przez Prusy w 1741 roku nastąpił stopniowy upadek znaczenia opactwa, zakończony sekularyzacją w 1810 roku. Kościół klasztorny stał się kościołem parafialnym. W 1919 roku w klasztorze osiedlili się benedyktyni, którzy rozpoczęli konserwację obu kościołów. Podczas II wojny światowej obiekt był częściowo zarekwirowany, służąc jako tymczasowy obóz dla wysiedlonych, a następnie wrocławskich Żydów. W 1946 roku, po wysiedleniu benedyktynów, klasztor zajęły przesiedlone ze Lwowa siostry benedyktynki; od 1970 do 2006 roku duszpasterstwo w parafii prowadzili cystersi z opactwa w Wąchocku.

Opis

W skład zespołu dawnego opactwa cysterskiego wchodzą: kościół klasztorny, do którego od południa przylega klasztor i ogród, od północy zaś cmentarz, kościół bractwa św. Józefa, dom gościnny opactwa oraz budowle pomocnicze. Mimo wielkiej barokowej przebudowy pozostał czytelny średniowieczny plan założenia.

Kościół klasztorny pw. Wniebowzięcia NMP powstał w latach 1728-1735 z inicjatywy opata Innocentego Fritscha. Autorstwo projektu wiązane jest z kręgiem architekta Kiliana Ignaca Dientzenhofera lub z Krzysztofem Tauschem. Kościół jest budowlą halową na planie krzyża łacińskiego, jednonawową, pięcioprzęsłową z rzędami kaplic, nad którymi znajdują się empory. Elewacja zachodnia została założona na rzucie wklęsło-wypukłym, z dwiema smukłymi wieżami nakrytymi dekoracyjnymi, wolutowymi hełmami. Jej dynamikę i plastyczny efekt potęgują figuralne grupy rzeźbiarskie umieszczone na wszystkich kondygnacjach. Prace nad dekoracją fasady prowadził od 1729 roku Ferdynand Maksymilian Brokoff z Pragi, a po jego śmierci w 1731 roku kontynuował jego uczeń Anton Dorasil.

Wnętrze kościoła nakrywają sklepienia żaglaste, na skrzyżowaniu nawy z transeptem zaś znajduje się wsparta na pendentywach kopuła. Bogaty barokowy wystrój i wyposażenie częściowo pochodzą z wcześniejszej świątyni. Przęsła sklepienia pokrywa rozbudowana tematycznie polichromia Jerzego Wilhelma Neunhertza, nawiązująca do siedmiu przymiotów Emmanuela zawartych w proroctwie Izajasza. Większość rzeźb i ołtarzy bocznych wykonał Anton Dorasil, obrazów - Feliks Anton Scheffler. Projekt ołtarza głównego jest autorstwa Ferdynanda Brokoffa. W tabernakulum wysuniętym przed nastawę umieszczona jest ikona Matki Boskiej Łaskawej z połowy XIII wieku. Do jednorodnego stylistycznie wyposażenia należą ponadto stalle, ambona i ogromny prospekt organowy z instrumentem wykonanym przez Michaela Englera młodszego - jedyne dzieło tego organmistrza o zachowanych w większości oryginalnych barokowych głosach. Do kościoła przylega od wschodu również bogato dekorowane rzeźbą i polichromią mauzoleum Piastów, wzniesione w latach 1735-1736, kryjące XIV-wieczne sarkofagi książąt świdnicko-jaworskich, Bolka I i Bolka II.

Drugi kościół w obrębie zespołu klasztornego to kościół bracki pw. św. Józefa z lat 1692-1695. Jego fundatorem był opat Bernard Rosa. Jest to budowla jednonawowa, halowo-emporowa z rzędami kaplic bocznych. Fasada ozdobiona jest szczytem ze spływami bocznymi oraz umieszczonymi w niszach figurami Świętej Rodziny. Wnętrze pokrywa polichromia ze scenami z życia św. Józefa wykonana przez Michaela Willmanna.

Klasztor - pierwotnie jako czworoboczna budowla - powstał przypuszczalnie około połowy XV wieku. Jedynie skrzydło wschodnie przylegające do ramienia transeptu kościoła jest w części zachowane, ze średniowieczną fraternią w przyziemiu. Barokowy budynek klasztorny wznoszony był od 1770 roku według projektu Johanna Gotlieba Fellera. We wnętrzu ryzalitu południowo-wschodniego znajduje się dwukondygnacyjna biblioteka z zachowanym klasycystycznym wystrojem. Barokową budowlą jest także dom gościnny opata na zachód od kościoła św. Józefa. Spośród licznych niegdyś zabudowań gospodarczych znajdujących się na otoczonym murem terenie klasztornym zachowały się: dom kanclerza, apteka, browar, wozownia i dom oficjalistów.

32 stacje kalwaryjskie powstały na zachód od zespołu klasztornego w latach 1675-1678 (ich obecny kształt pochodzi z XVIII i XIX w.). Droga rozpoczyna się i kończy przy kościele klasztornym - ostatnia stacja to kopia Świętego Grobu usytuowana pośrodku kaplicy św. Marii Magdaleny. W odległości 2 km na zachód od opactwa, w przysiółku Betlejem znajdują się ponadto kaplica Groty Narodzenia Pańskiego (dziś jedna ze stacji drogi kalwaryjskiej) i pawilon na wodzie.

Zabytek dostępny dla zwiedzających

Rodzaj: zespół sakralny i sepulkralny

Forma ochrony: Pomnik Historii

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_02_PH.8433