Najstarszym obiektem w zespole jest kościół, o późnośredniowiecznej metryce, przekształcony w okresie baroku. Interesującą budowlą jest dzwonnica, której zewnętrzne ściany są tylko parawanem dla kryjącej się wewnątrz odrębnej konstrukcji właściwej dzwonnicy.

Historia

Parafia w Krzemienicy istniała już w 1384 r. Pierwszy kościół, wzmiankowany w 1476 r., został zastąpiony w 1492 r. kolejnym, ufundowanym przez Ottona z Pilczy. W 1750 r. kościół ten uległ pożarowi. Trudno jednoznacznie stwierdzić, jak duże były zniszczenia spowodowane przez pożar. Wg dokumentów w l. 1750-1754 wzniesiono nową świątynię, jednakże przeprowadzone w 1999 r. badania wykazały, że była to raczej odbudowa (z wykorzystaniem materiału drewnianego ze spalonego kościoła) połączona z rozbudową (budowa kruchty pn., przedsionka zach., poszerzenie zakrystii) i przebudową wnętrza (podział na trzy nawy). Na starszą metrykę obiektu wskazuje zresztą jej zachowana gotycka bryła. Równocześnie z odbudową świątyni ok. 1750 r. wzniesiono drewnianą, wolnostojącą dzwonnicę. Podczas prac remontowych w 1827 r. wzniesiono drewnianą kostnicę, a dzwonnica otrzymała murowane filary. Drobne prace remontowe przy kościele przeprowadzono w l. 1933 oraz 1936-1938. Po wybudowaniu w 1975 r. nowego, murowanego kościoła, stara świątynia była użytkowana sporadycznie. W l. 1999-2000, 2003, 2006 i 2008 przeprowadzono prace konserwatorskie przy kościele i jego wyposażeniu.

Opis

Zespół usytuowany jest w centrum wsi, tuż przy drodze przez wieś, na niewielkim wyniesieniu terenu o owalnym obrysie. Teren przykościelny wyznaczony jest drewnianym parkanem. Centralną część placu zajmuje drewniany, orientowany kościół. W linii ogrodzenia od zach. znajduje się drewniano-murowana dzwonnica, a od pd.-wsch. drewniana kostnica. W otoczeniu kościoła zachował się starodrzew.

Kościół złożony jest z prostokątnego prezbiterium zamkniętego od wsch. trójbocznie, szerszej nawy na rzucie zbliżonym do kwadratu oraz dostawionej do nawy od zach. kruchty na rzucie zbliżonym do kwadratu. Do prezbiterium od pn. przylega prostokątna zakrystia, do nawy od pn. niewielka, pięcioboczna kruchta. Bryła obiektu jest zwarta, zestawiona z kubicznych form o różnej wielkości. Ściany nawy i prezbiterium są tej samej wysokości, a pozostałych części budowli znacznie niższe. Elementem dominującym jest nawa przekryta wysokim dachem dwuspadowym, w którego kalenicy znajduje się wysmukła, ośmioboczna wieżyczka na sygnaturę z latarnią, nakryta daszkiem ostrosłupowym. Prezbiterium nakryte jest niższym dachem dwuspadowym, opadającym nad zamknięciem od wsch. trzema połaciami. Zakrystię kryje dach pulpitowy, kruchtę zach. dwuspadowy, a kruchtę pn. dach wielopołaciowy. W dolnej partii ścian znajduje się niewysoki fartuch gontowy chroniący podwaliny, obiegający budynek dookoła. Kościół posadowiony jest na ceglanym podmurowaniu, wzniesiony z drewna w konstrukcji zrębowej. Ściany nawy wzmocnione są lisicami. Kościół jest w całości obity gontem. Ściany wieńczy wydatny gzyms o prostym profilu. Otwory okienne i drzwiowe są prostokątne zamknięte łukiem odcinkowym. W nawie głównej zaskrzynienia podparte dwoma rzędami półkolistych arkad wspartych na słupach wydzielających przestrzeń i tworzących pozorny układ trójnawowy. W prezbiterium oraz w nawie pomiędzy zaskrzynieniami znajdują się pozorne sklepienia kolebkowe (nieco spłaszczone). Chór muzyczny o falistym parapecie, wsparty jest na dwóch słupach. Ściany wnętrza podzielone zostały pilastrami. Zachowane wyposażenie to m. in. rokokowy ołtarz główny z poł. XVIII w., trzy ołtarze boczne z k. XVIII w., ambona z 1754 r.

Wolnostojąca dzwonnica położona na zach. od kościoła rozplanowana została na rzucie prostokąta. Bryła dzwonnicy składa się z prostopadłościanu nakrytego dachem czterospadowym z przypustnicami. Dzwonnica została posadowiona na ceglanym fundamencie. Złożona jest z ceglanych filarów narożnych z gniazdami, w które wsunięte są poziome belki drewniane. W górnej części pozostawiono drewniany prześwit w formie galerii, wypełniony ażurową balustradą z desek wycinanych w kształcie balasek. Wewnątrz dzwonnicy znajduje się odrębna słupowo-ramowa konstrukcja nośna dzwonów. Do dzwonnicy prowadzi prostokątny otwór wejściowy usytuowany w elewacji wsch.

W linii ogrodzenia, na pd. od prezbiterium kościoła, znajduje się drewniana kostnica na rzucie prostokąta, usytuowana kalenicą równolegle do linii ogrodzenia. Wzniesiona została w konstrukcji zrębowej, zwęgłowana na obłap, przekryta dachem dwuspadowym, z połaciami nieco wysuniętymi przed ściany szczytowe. Dach budynku został pokryty gontem, szczyty wykonano z desek ułożonych w pionie. W ścianie pn., na osi elewacji znajduje się prostokątny otwór wejściowy, a w ścianie pd. prostokątny otwór okienny. Wnętrze jednoizbowe przekryte stropem belkowym.

Teren kościelny wyznacza ogrodzenie, w konstrukcji zbliżonej do sumikowo-łątkowej, posadowione na betonowym fundamencie, złożone ze stalowych słupków wykonanych z zespolonych ceowników, w które wsunięte zostały deski. Całość przekryto dwuspadowym daszkiem gontowym.

Obiekty dostępne dla zwiedzających z zewnątrz, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 21-09-2015 r.