W XVIII wieku po rozbudowie nadano mu cechy barokowe. W latach 20. XX wieku dostawiono mu klasycystyczny portyk od frontu oraz arkadowy podcień z balkonem od strony elewacji tylnej. Dwór zachował XVI-wieczne ściany i sklepienia parteru oraz na piętrze arkadowy hall i barokowe schody po XVIII-wiecznej przebudowie. Wokół dworu zachował się krajobrazowy park o znacznie zatartej pierwotnej kompozycji.

Historia

Dwór o cechach późnorenesansowych został zbudowany w 1582 roku przez opata klasztoru Kanoników Regularnych w Trzemesznie, Aleksandra Mielińskiego. Pierwotnie dwór otaczały od wschodu mokradła, od północy głęboka fosa, a od płd-zach. - Jez. Kruchowskie.

Ok. 1766 r. przebudowano go nadając mu cechy barokowe. Właścicielem Kruchowa był wówczas Józef Rosen.

Po przebudowie dworu założono przy dworze ogród włoski.

Przed 1846 r. - wprowadzono nowy wystrój oraz wyposażenie wnętrza; przyozdobiono część wnętrz polichromiami.

W 1. poł. XIX w. powstał krajobrazowy park z wykorzystaniem elementów poprzedniego ogrodu.

W k. XIX wieku, gdy właścicielem był Johann Franz H. von Poncet nastąpiła wymiana stolarki okiennej, przebudowa wielkiej sali na piętrze na obszerny hall.

W 1921 r. przydano mu elementy stylu klasycystycznego. Od frontu dostawiono mu kolumnowy portyk; do elewacji tylnej arkadowy podcień z balkonem i balustradą.

Po 1945 roku wykuto drzwi wejściowe w elewacji szczytowej południowej.

Opis

Kruchowo, wieś w gminie Trzemeszno, oddalona ok. 5 km od Trzemeszna, przy drodze prowadzącej do Ławek i Gościeszyna. Wieś wraz z założeniem dworskim i kościołem rozlokowana została przy północno-wschodnim brzegu Jez. Kruchowskiego. Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z XIV w. Wykopaliska archeologiczne, które przeprowadzono w poł. XIX w. za przyczyną ówczesnego właściciela Adolfa Malczewskiego, świadczą o prehistorycznym osadnictwie w tym rejonie. Odkryto wówczas wczesnośredniowieczne pochówki w sąsiedztwie tzw. Góry Wendowej oraz naczynie z brązu w kształcie lwa z XII stulecia tzw. aquamanullę. W średniowieczu tereny obecnej wsi były własnością Sulimów, z których wywodzili się Kruchowscy. Od 1533 roku Kruchowo przeszło na własność rodziny Mielińskich. To Aleksander Mieliński, sekretarz królewski i opat trzemeszeński przyczynił się do powstania pierwszej rezydencji w Kruchowie. W 1582 roku powstał późnorenesansowy dwór z dwoma wieżami o cechach obronnych, na sztucznie usypanym wyniesieniu. Od wschodu otaczały go mokradła, na obszarze których znajdują się obecnie stawy hodowlane powstałe w okresie międzywojennym, od północy głęboka fosa, a od południowego-zachodu - brzeg Jez. Kruchowskiego. W 1634 roku Kruchowo stało się własnością rodziny Mielżyńskich. Od 1676 r. majątek przeszedł na własność rodziny Rosenów (vel Rozenów) herbu Gryf. W 1766 roku Józef Rosen przebudował istniejącą siedzibę na barokowy dwór. W rękach tej rodziny większa część posiadłości pozostała do pocz. XIX wieku. W poł. l. 30. XIX w. jako właściciel jest wymieniany Adolf Ignacy Skarbek Malczewski. W 1860 roku dobra kruchowskie zostały wystawione na sprzedaż. W ciągu następnych lat kilkakrotnie zmieniały właścicieli. W pocz. l. 80. XIX w. majątek liczący 740 ha stał się własnością Franza H. von Ponceta. W 1926 r. Kruchowo zakupił hr. Alfred Jankowski herbu Jastrzębiec, z wykształcenia rolnik po studiach w Zurychu i Monachium. Wraz z żoną Zofią zmodernizowali majątek, hodowlę oraz zaprowadzili gospodarkę rybną. Obydwoje zaangażowani byli w działalność społeczną. Zofia Jankowska założyła Koła Włościanek Polskich m. in. w Kruchowie i Trzemesznie. Alfred i Zofia Jankowscy pozostali właścicielami Kruchowa do 1939 r. Obecnie zespół znajduje się w zasobach Agencji Nieruchomości Rolnych.

Dwór jest murowaną, otynkowaną budowlą założoną na rzucie prostokąta o zwartej, dwukondygnacyjnej bryle zwieńczonej wysokim mansardowym dachem pokrytym dachówką. Obiekt posadowiony na sklepionych kolebkowo piwnicach. Elewacje dworu pokryte są gładkim tynkiem, z prostokątnymi otworami okiennymi o regularnym, osiowym układzie, ujętymi w gładkie obramienia. Pozostałości pierwotnej barokowej kolorystyki i opracowania elewacji wyłaniają się spod odpadających późniejszych przemalowań. Pierwotnie elewacje utrzymane były w barwie rozbielonego ugru z pomalowanymi czerwienią detalami dekoracji architektonicznej - obramień okien. Pomiędzy kondygnacją parteru i piętra przebiega pas gładkiego fryzu. W zwieńczeniu profilowany gzyms podokapowy. Elewacja frontowa dworu - pd-zach. - 7-osiowa z czterokolumnowym portykiem poprzedzającym główne wejście na osi. Na fryzie portyku umieszczono napis: MDXLV NON DORMIT QUI CUSTODIAT MCMXXI. W tympanonie umieszczono herb Jastrzębiec, ostatnich przedwojennych właścicieli Kruchowa, Jankowskich. Tylna elewacja również 7-osiowa. Jej środkową część poprzedza wsparty na masywnych filarach ganek z tarasem i ażurową balustradą w kondygnacji piętra. Elewacje szczytowe budynku obecnie znacznie przekształcone, pierwotnie 4-osiowe. Układ wnętrz dwutraktowy, z obszerną sienią na osi frontowego traktu i zespołem bocznych pomieszczeń, z zachowanymi w części z nich sklepieniami. Z oryginalnego dawnego wyposażenia zachowały się pozostałości dwu barokowych kominków, balustrada schodów oraz stolarka drzwiowa z XVIII i XIX wieku. Obiekt znacznie zaniedbany.

Po barokowej przebudowie dworu założono przy nim ogród włoski z układem wodnym. W 1 poł. XIX w. wokół dworu powstał park krajobrazowy. Rozplanowano go na opadającym w stronę jeziora terenie, z rozległą, ujętą kulisowo drzewami łąką, która rozciągała się przed dworem i schodziła aż do samego jeziora. Od strony elewacji tylnej znajdował się rozległy klomb, który oddzielał dwór od podwórza gospodarczego. Na płn. od parku, za lokalną drogą rozciągały się ogrody. Obecnie układ parku w znacznej mierze zatarty.

Zabytek dla zwiedzających dostępny z zewnątrz. Dwór obecnie użytkowany jako dom mieszkalny i biblioteka.

Oprac. Teresa Palacz, OT NID w Poznaniu, 30-09-2015 r.