Świątynia o urozmaiconej bryle, z wieżą od zachodu zwieńczoną hełmem z latarnią posiada jednolite późnobarokowe wyposażenie wnętrza z lat 1772-75. Szczególną uwagę zwraca ambona w kształcie łodzi. Budynek klasztorny również barokowy, pierwotnie połączony z kościołem, jest obecnie siedzibą muzeum regionalnego.

Historia

Krotoszyn - miasto powiatowe położone ok. 80 km na płd.-wsch. od Poznania, na skrzyżowaniu dróg Jarocin – Wrocław i Ostrów Wlkp. – Rawicz.

Najstarsza wzmianka historyczna potwierdzająca istnienie Krotoszyna pochodzi z 1405 r. Pierwotnie lokowany przez Władysława Jagiełłę na pocz. XV w. na terenie zwanym później Starym Krotoszynem. Lokacja ta nie powiodła się i w 1415 r. ówczesny właściciel miasta Wierzbięta Krotoski przeniósł je na obecne miejsce. W latach 1816-1975 Krotoszyn był miastem powiatowym. Trynitarzy bosych sprowadził do Krotoszyna w 1731 r. Józef Potocki, wojewoda kijowski, ówczesny właściciel miasta. W 1733 r. wzniesiono budynek klasztorny, a w l. 1766-72, na miejscu rozebranego kościoła drewnianego, wystawiono murowaną świątynię. Kościół p.w. śś Piotra i Pawła pełnił pierwotnie funkcję krotoszyńskiej fary, w 1601 r. został kościołem parafialnym. W 1731 r. przekazany został przez Józefa Potockiego, we władanie zakonu trynitarzy, którzy zajmowali się głównie wykupywaniem jeńców z niewoli i opieką nad ubogimi. Trynitarze do Polski zostali sprowadzeni w XVII w. do Lwowa i osiedlali się przede wszystkim na kresach. Klasztor krotoszyński był najdalej wysuniętym na zachód. Przybyli do Krotoszyna zakonnicy zamieszkali na początku w budynku probostwa. Klasztor postawiono za sprawą J. Potockiego, a po jego śmierci, w latach 1766 – 1772, żona Ludwika z Mniszchów ufundowała kościół w miejsce starego, chylącego się ku ruinie. Pierwotnie klasztor połączony był z kościołem korytarzem ułatwiającym komunikację zakonnikom. W okresie wojen napoleońskich w klasztorze zlokalizowano lazaret oraz magazyn wojskowy – najpierw francuski (1807), a następnie rosyjski (1812). Po kasacie zakonu trynitarzy przez władze pruskie w 1819 roku budynek poklasztorny stał się własnością miasta i jego dziedziców. Początkowo mieścił się w nim Królewski Sąd Krajowy, a w l. 1836–1881 pierwsza w Krotoszynie szkoła średnia, która dała początek krotoszyńskiemu Gimnazjum oraz Wyższej Szkole dla Dziewcząt. Gmach, po połowie XIX w. opuszczony przez obie funkcjonujące w nim szkoły, zaadaptowano na potrzeby wojskowe. Funkcję koszar budynek poklasztorny pełnił aż do zakończenia II wojny światowej, po której zlokalizowano w nim mieszkania oraz magazyny. Począwszy od 1969 r., staraniami miejscowych działaczy PTTK gmach stał się siedzibą Muzeum Ziemi Krotoszyńskiej, a poklasztorne pomieszczenia stopniowo przystosowywano do potrzeb muzealnych. Obecnie znajduje się tam m.in. galeria sztuki i Muzeum Regionalne, z ciekawą ekspozycją ilustrującą dzieje miasta. Świątynia pełni funkcję kościoła parafialnego.

Opis

Zespół poklasztorny położony jest w centrum miasta, na zachód od Rynku. Tworzą go dwa budynki stojące równolegle do siebie na osi wschód – zachód: kościół pw. śś. Piotra i Pawła oraz budynek poklasztorny. Barokowy, jednonawowy kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła jest budowlą o urozmaiconej bryle, z zaokrąglonymi narożami. Przykrywa go wielopołaciowy dach, z sygnaturką na kalenicy. Od zachodu do nawy przylega wieża zwieńczona hełmem z latarnią. Murowany z cegły, otynkowany, na planie wydłużonego prostokąta, z którego wyodrębniono dwuprzęsłową nawę oraz węższe jednoprzęsłowe, wewnątrz odcinkowo zamknięte prezbiterium. Nawa na rzucie ośmioboku wyznaczonego przez skośne ściany filarów tęczowych i odcinki ścian empory chórowej. Nad nawą rozpościera się sklepienie żaglaste i w skrajnych partiach hemisferyczne. Zaokrąglone prezbiterium, skośnie ustawione ołtarze boczne, wygięta linia chóru nadają świątyni kształt owalny. Płaszczyzny ścian są urozmaicone, wyrastają z nich pilastry, graniastosłupowe filary oraz półkolumny z głowicami w porządku korynckim. Trzony słupów i pilastrów są ozdobione ornamentami roślinnymi w stylu rokokowym. Jednolite późnobarokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z l. 1772-1775.W głównym ołtarzu znajduje się obraz Jezusa Ecce Homo czczony przez Trynitarzy, którzy opiekowali się jeńcami, niewolnikami i więźniami. W prezbiterium znajdują się herby Potockich i Mniszków oraz tablica upamiętniająca konsekrację świątyni. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej Krotoszyńskiej, który pochodzi z pierwotnej Fary. Po przeciwnej stronie ołtarza Krotoszyńskiej Pani znajduje się ołtarz Chrystusa Ukrzyżowanego. Po prawej stronie ołtarza głównego znajduje się kaplica z obrazem Pana Jezusa Miłosiernego przy słupie, ufundowanym przez krotoszynianina, pana Jana Lesińskiego. Na szczególną uwagę zasługuje ambona w kształcie łodzi. W centrum sklepienia znajduje się obraz Trójcy Przenajświętszej. Wystrój świątyni nawiązuje do pierwszych gospodarzy tego miejsca, oo. Trynitarzy.

Budynek klasztorny powstał na terenie przykościelnego cmentarza. Jest on murowany, piętrowy, wolnostojący, wzniesiony na rzucie prostokąta z ryzalitem przy ścianie wschodniej. Reprezentacyjnie rozwiązano zachodnią elewację budynku z arkadowym portalem z herbami fundatora (Pilawa) i jego żony (Mniszech). Wnętrza mają układ dwutraktowy z biegnącym pośrodku korytarzem. Pomieszczenia parteru sklepiono kolebką z lunetami, w sieni zachował się strop belkowy. Od wschodu kościół i klasztor połączono na wysokości piętra murowaną konstrukcją zwaną w dokumentach „gankiem” (rozebrano ją przed rokiem 1836) oraz przejściem podziemnym (zawalonym w latach 60. XX w.). Budynek klasztoru przykrywa dach trójspadowy. Przylegający do klasztoru od strony południowej niewielki pl. Wolności wytyczono na terenie dawnego ogrodu klasztornego.

Obiekt dostępny. 

Oprac.: Beata Marzęta, OT NID w Poznaniu, 15-11-2017 r.

Bibliografia: 

• Anders P., Województwo kaliskie, Warszawa-Poznań, 1983, s.225-232
• Barokowe kościoły Wielkopolski, praca zbiorowa pod red. M. Grzebalskiego, Poznań 2006, s. 130-131
• Diecezja kaliska. Parafie – kościoły - kaplice, Kalisz 2016
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V, z. 25, s. 11-13
• Krotoszyn, praca zbiorowa. pod red. Dionizego Kosińskiego, Krotoszyn-Poznań 1995, t. 1, s. 259-260
• Zabytkowe klasztory w Wielkopolsce, Poznań 2006, s.36