Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. Świętego Krzyża


kościół XIV - XVI Krekole

Adres
Krekole, 32

Lokalizacja
woj. warmińsko-mazurskie, pow. lidzbarski, gm. Kiwity

Kościół w Krekolach jest przykładem gotyckiego kościoła salowego na Warmii, powstającecego na przestrzeni XIV-XVI w.

Wieś Krekole (niem. Krekollen) położona jest w powiecie lidzbarskim, w gminie Kiwity. Jej historia sięga 1336 roku, kiedy to wójt warmiński Henryk Luter wystawił dokument lokacyjny, zatwierdzony dziesięć lat później przez biskupa warmińskiego Hermana z Pragi. Najprawdopodobniej w okresie tym, w latach 1336-1346, rozpoczęła się budowa kościoła, która z nieznanych przyczyn trwała długo. Dopiero w 1424 lub 1425 r. biskup Franciszek Kuhschmalz dokonał uroczystego poświęcenia świątyni. Pierwszym proboszczem był Nikolaus, wzmiankowany w 1433 roku. Kościół był ponownie konsekrowany w 1580 r. przez biskupa warmińskiego Marcina Kromera, co mogło wiązać się z odbudową świątyni po jakiś zniszczeniach lub zakończeniem ważnego remontu. W okresie barokowym zostało przeprowadzonych szereg prac remontowych i budowlanych w kościele - w 1713 r. wykonano nowy dach wraz z konstrukcją dachową, w 1719 r. pomalowano wnętrze, a w 1728 dobudowano wieżę. Z tego też czasu pochodzi głównie zachowane wyposażenie kościoła. Kolejny istotny etap w historii budowlanej kościoła miał miejsce w 1938 roku, kiedy to dobudowano od północy modernistyczną zakrystię (mieszczącą dodatkowo kotłownię w części wschodniej). W l. 20-30 XX wieku, oprócz ogrzewania, zamontowano w kościele oświetlenie elektryczne, nowe organy oraz ławki.

Kościół w Krekolach to budowla orientowana, założona na rzucie prostokąta, jednoprzestrzenna z prosto zakończonym prezbiterium, z prostokątną, dwuczęściową zakrystią przy narożniku północno-wschodnim, kwadratową kruchtą na osi ściany południowej oraz kwadratową wieżą na osi ściany zachodniej, poprzedzoną prostokątną kaplicą chrzcielną. W narożnikach między wieżą a korpusem nawowym znajdują się niewielkie aneksy ze schodami prowadzącymi na emporę chóru (od północy) i kondygnacje wieży (od południa).

Budowla jest przykładem gotyckiego kościoła salowego na Warmii, jednonawowego, bez wyodrębnionego w bryle prezbiterium. Ściany obwodowe kościoła zostały wzniesione na kamiennych fundamentach (wtórnie otynkowanych) i wymurowane z cegły w wątku wendyjskim (w przypadku korpusu nawowego i częściowo kruchty południowej). Wykończone w tynku pozostają blendy, skośne ościeża wraz z prostymi opaskami wokół okien, profilowane gzymsy wieńczące ściany korpusu, kruchty i kaplicy chrzcielnej, a także pasy gładko tynkowanego fryzu na elewacjach wieży i kościoła. Narożniki korpusu wzmacniają ukośnie ustawione przypory, z których wschodnie, przeciągnięcie w partię szczytu, mają ozdobne zakończenia w formie aedicul, współtworząc gotyckie zwieńczenie.

Dachy nad korpusem nawowym, wieżą i kaplicą są dwuspadowe, nad zakrystią i kruchtą południową – dwuspadowe, poprzeczne, przy czym kalenica dachu niskiej kruchty sięga wysokości gzymsu wieńczącego ściany obwodowe kościoła, a kalenica wyższego dachu zakrystii - połaci dachu głównego. Jedynie aneksy przy wieży kryte są dachami jednopołaciowymi. Na całym kościele jest ułożona dachówka ceramiczna esówka, w przypadku wieży - kolorowa, glazurowana, tworząca wzór krzyża. Więźba dachowa jest nowożytna, stolcowa z 1713 r.

Elementem wyróżniającym kościół jest okazały i efektowny szczyt wschodni - schodkowy, z pięcioma, ostrołukowymi blendami, wypełniającymi przestrzeń pomiędzy - przekątniowo ustawionymi do lica ściany - słupkami czworobocznymi, przechodzącymi w sterczyny (sterczyny zakończone dwuspadowymi, krzyżującymi się daszkami). Podziały wertykalne równoważą dwa pasy gładkiego fryzu, opasujące słupki sterczynowe i dzielące szczyt na trzy kondygnacje. Dekoracyjność formy wzmacniają trójkątne szczyciki z okrągłymi przezroczami oraz dodatkowe sterczynki umieszczone w miejscach uskoków szczytu. Pozostałe dobudówki są również zwieńczone szczytami. Kruchtę południową wieńczy szczyt z trzema, ostrołukowymi blendami oraz trzema sterczynkami po bokach i w szczycie, nakrytymi dwuspadowymi daszkami. Szczyt zakrystii z końca l. 30. XX wieku swobodnie nawiązuje do rozwiązań historycznych, posługując się motywem ostrołukowych i prostokątnych blend w nowoczesnej kompozycji. Odmienność stylową zakrystii podkreślają także otwory o prosto zamkniętych nadprożach.

Zdjęcie 360°
360°
360°

Pierwotne otwory okienne w kościele były ostrołukowe, które wtórnie powiększono, nadając im obecny wykrój odcinkowy (są to dwa okna w ścianie północnej i trzy w południowej. Czwarte, małe okienko od strony wieży umieszczone jest poniżej linii parapetu okien. Na osi ściany wschodniej korpusu znajduje się dwuuskokowa nisza, zamknięta łukiem pełnym, z umieszczonym wewnątrz krucyfiksem. Poniżej niszy jest fragment otynkowanego muru w kształcie otworu drzwiowego, który stanowi tło dla figury Chrystusa z Barankiem (Dobrego Pasterza). Dwa wejścia do kościoła - portal zewnętrzny kruchty i wewnętrzny wieży - mają ostrołukowe zamknięcia.

Osiemnastowieczną wieżę dzielą na trzy kondygnacje pasy gładkiego tynku. Artykulację elewacji powyżej przyziemia tworzą trzy wysokie, odcinkowo zamknięty blendy, z których środkowe przeprute są wąskimi okienkami, a skrajne w najwyższej kondygnacji – okrągłymi okulusami. Ściany kondygnacji przyziemia wieży zdobią wysokie, dwuuskokowe wnęki, przeprute u góry szczelinowymi okienkami, u dołu - szerszymi oknami. Trójkątne szczyty wieży wypełniają trzy ostrołukowe blendy oraz tarcze zegarowe, a u ich podstawy - obeliskowe sterczynki na niewielkich postumentach. Wieżę poprzedza kaplica chrzcielna. O wtórnym dostawieniu wieży do kościoła świadczy częściowo przesłonięty, zamurowany otwór ostrołukowy w zachodniej ścianie korpusu głównego (od strony południowej).

Wnętrze kościoła przykryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym, polichromowanym, z motywami kasetonów z rozetami. Sklepienia krzyżowe zachowały się w kruchcie zachodniej oraz w przyziemiu wieży (tu polichromowane, z motywem wici akantu).

Wyposażenie kościoła jest głównie osiemnastowieczne:

  • ołtarz główny z rzeźbami czterech Ewangelistów, św. Barbarą, św. Katarzyną, Michałem Archaniołem i dwoma aniołami, pocz. XVIII w. ;
  • ołtarze boczne, z których północny ufundował biskup Krzysztof Szembek w 1730 r.;
  • ambona z rzeźbami czterech Ewangelistów i św. Wawrzyńca, 1728 r.;
  • drewniana empora organowa o wypukło-wklęsłej balustradzie płycinowej, wsparta na ośmiu kolumnach korynckich i kompozytowych, 1 poł. XVIII w.;
  • chrzcielnica z rzeźbą Chrystusa na pokrywie, ok. poł . XVIII w.

 

Bibliografia

  • T. Chrzanowski, Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii, Olsztyn 1978.
  • Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, red. Bronisław Magdziarz, Olsztyn 1999. 
  • Strona internetowa encyklopedia.warmia.mazury.pl, Parafia pw. Świętego Krzyża w Krekolach.
  • Strona internetowa leksykonkultury.ceik.eu, Kościół pw. Krzyża Świętego i św. Wawrzyńca w Krekolach

 

Model 3D

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkowników Maja , Janusz .

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_28_BK.146767, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_28_BK.239000