Historia

Zespół zajezdni tramwajowej założony został w latach 1882-1888 jako zajezdnia pierwotnie tramwaju konnego, przebudowywany od 1900 r. do I wojny światowej. 25 listopada 1881 r. miasto Kraków podpisało z Bankiem Belgijskim umowę na urządzenie i utrzymanie kolei konnej w Krakowie. Zespół zajezdni tramwajowej wzniesiono etapami w końcu XIX i na początku XX w. Pierwsze obiekty wybudowała spółka założona przez Bank Belgijski, która otrzymała od gminy Kraków koncesję na budowę i eksploatację pierwszych w mieście linii tramwajowych. Najstarszy i zachowany do dzisiaj obiekt - zajezdnię tramwaju konnego (najstarsze w Krakowie linie tramwajowe aż do 1901 r. obsługiwały wagony ciągnięte przez konie), a także stajnie i obiekty administracyjno-magazynowe wybudowano w 1882 r. wg projektu H. Gérona, zmodyfikowanego na wniosek służb magistrackich, w efekcie czego powstał budynek o drewnianym szkielecie z wypełnieniem ceglanym („mur pruski”) - bardzo rzadki w Krakowie typ budownictwa. Zajezdnia tramwaju konnego rozbudowana została w 1896 r. wg projektu Tadeusza Stryjeńskiego i Zygmunta Hendla. W 1900 r., w związku z elektryfikacją linii tramwajowych, zespół rozbudowano. Wybudowano kompleks hal zespolonych dla tramwaju elektrycznego wąskotorowego mieszczący: zajezdnię, warsztaty oraz elektrownię. Przebudowano też wtedy budynki administracyjne i obiekty zaplecza. Rozbudowę zaprojektował Karol Knaus. Wzniesione wówczas budynki są obiektami murowanymi. Pozostałe, wzniesione w latach 1912-1913 (dyspozytornie i zajezdnie normalnotorowe) i w latach 20. XX w. (garaże i warsztaty autobusowe) to, podobnie jak najstarsza zajezdnia tramwaju konnego, budynki wzniesione jako „mur pruski”. W końcu lat 50. i na początku lat 60. XX w. tramwaje ostatecznie zniknęły z zajezdni przy ulicy Św. Wawrzyńca, w których urządzono warsztaty autobusowe i magazyny. Od 1998 r. mieści się tutaj Muzeum Inżynierii Miejskiej.

Opis

Zespół mieści się na krakowskim Kazimierzu, po obu stronach ulicy św. Wawrzyńca, (po nieparzystej to obiekty będące własnością Gminy Kraków, po parzystej - własność Kanoników Laterańskich) w sąsiedztwie dawnej gazowni i elektrowni. Na terenie o łącznej powierzchni około 12000 m kw., znajduje się 11 obiektów kubaturowych. Dwa z nich pochodzą z lat 1882-1888 (przebudowywane kilkakrotnie w latach późniejszych), osiem obiektów zbudowano w latach 1890-1913, jeden zaś w 1928 r. Ich budowa i rozbudowa prowadzona była przy współudziale znanych krakowskich architektów i budowniczych: Karola Knausa, Zygmunta Hendla i Tadeusza Stryjeńskiego. W skład kompleksu (ulica Św. Wawrzyńca 15-17) wchodzą: zajezdnia tramwaju wąskotorowego wybudowana w 1900 r. wg projektu Karola Knausa; warsztaty tramwajowe (hala) wybudowane w 1900 r. wg projektu Karola Knausa; elektrownia tramwajowa - zespół hal generatorni, kotłowni i akumulatorni wybudowany w 1900 r. wg projektu Karola Knausa dla potrzeb trakcji tramwajowej; zajezdnia tramwaju konnego wybudowana w 1882 r. wg projektu H. Gérona, w 1896 r. rozbudowana wg projektu Zygmunta Hendla i Tadeusza Stryjeńskiego; budynek dyrekcji i administracji spółki tramwajowej wzniesiony w 1882 r. jako parterowy, pierwotnie użytkowany jako jedna z dwóch stajni tramwaju konnego - wraz z elektryfikacją linii tramwajowych budynek został przebudowany w 1900 r. wg projektu Karola Knausa i przejął funkcje administracyjne; stajnia tramwaju konnego wzniesiona w 1882 r. jako jedna z dwóch stajni tramwaju konnego - pierwotnie parterowa, w 1900 r., w związku z elektryfikacją linii tramwajowych, przebudowana wg projektu Karola Knausa i przejął funkcje administracyjne; zajezdnia tramwaju normalnotorowego wybudowana w 1912 r. jako zajezdnia Krakowskiej Spółki Tramwajowej dla 12 wozów tramwajowych; garaż autobusowy wybudowany w 1928 r. wg projektu Edwarda Ronki w związku z uruchomieniem przez Krakowską Miejską Kolej Elektryczną regularnych linii autobusowych; warsztat mechaniczny wzniesiony w 1928 r. wg projektu Edwarda Ronki; dyspozytornia tramwajowa wybudowana w 1912 r. w związku z uruchomieniem linii i zajezdni normalnotorowych; hala sześciotorowa tramwaju normalnotorowego przy ulicy św. Wawrzyńca 12 zbudowana w 1913 r. wg projektu Karola Knausa, ściany z muru pruskiego. Cały zespół jest unikatem i ze względu na architekturę drewnianą z wypełnieniem ceglanym i ze względu na zachowanie w jednym, zwartym kompleksie różnorodnych obiektów związanych z komunikacją miejską.

Zabytek dostępny w godzinach otwarcia Muzeum.

Oprac. Olga Dyba, OT NID w Krakowie, 10.07.2014 r.