Historia

Dyskusja nad budową wodociągów w Krakowie trwała od 1866 r., jednak zespół zabudowy zaczęto realizować w 1897 r., kiedy to powołano Miejskie Biuro Wodociągowe, na którego czele stanął c.k. nadinżynier Roman Ingarden, autor projektu kompleksu wodociągów. Uroczyste włączenie wodociągów (w zakresie ujęcia z Bielan) nastąpiło 14 lutego 1901 r. W 1906 r. z wodociągów korzystało 2016 realności mieszkalnych i 83 niemieszkalnych, a następnie do rurociągu dołączono 3570 domów i 40 kościołów. Z udogodnienia tego korzystali mieszkańcy Półwsia Zwierzynieckiego, Nowej Wsi, Krowodrzy, Prądnika Czerwonego, Olszy, Grzegórzek i Piasków. Ujęcie bielańskie w chwili uruchomienia posiadało 20 studzien, rozmieszczonych na długości 950 m. Na lewym brzegu Wisły urządzono przystań do wyładowywania z galarów węgla do opalania kotłów parowych. W 1908 r. zaprojektowano rozbudowę ujęcia wody na Bielanach o dalsze 3 studnie poborowe, przejście przez Wisłę systemem tunelowym oraz wykonanie (przez fabrykę L. Zieleniewskiego) zespołu II zasilającego w moc Zakład, tj. maszynę parową. W 1913 r. rozbudowano halę maszyn parowych. W 1917 r. uruchomiono rezerwowe ujęcie wody (z powodu zalania hali maszyn przez wezbraną Wisłę), które zlokalizowano na lewym brzegu rzeki, powyżej klasztoru SS. Norbertanek na Zwierzyńcu. W latach 1924-1935 podjęto szereg prac modernizacyjnych, m.in. w 1933 r. uruchomiono własne laboratorium bakteriologiczne i stację chlorowania wody. Prace inwestycyjne prowadzono także na przełomie 1938 i 1939 r. W 1945 r. wodociągi podjęły pracę, a w latach 1946-1949 uporządkowano i wyremontowano zakład. W latach 50., 60. i 70. nastąpiła dalsza modernizacja zakładu, jest realizowana i dzisiaj.

Opis

Zespół budynków i urządzeń technicznych wodociągów miejskich „Bielany” usytuowany jest u podnóża Srebrnej Góry, po wschodniej stronie klasztoru Kamedułów. Zajmuje on niewielką działkę po północnej stronie ulicy Księcia Józefa oraz duży, rozciągający się wzdłuż Wisły teren po stronie południowej. W części północnej., ogrodzonej ceglanym murem, znajdują się obiekty technologiczne (hala maszyn parowych, kotłownia, laboratorium) oraz budynek mieszkalny z ogródkami przydomowymi i portiernia. Jest to najstarsza część zespołu. Po drugiej stronie ulicy, na rozległym terenie nad Wisłą, odbywa się pobieranie wody i wstępne procesy jej oczyszczania. Służy temu szereg studzien, zbiorników, osadników i filtrów. Oprócz nich zlokalizowane są tutaj budynki warsztatów i filtrów pośpiesznych, pompownia, magazyn paliw oraz tunel przebiegający pod korytem Wisły. Zespół wzniesiony z cegły, budynki nietynkowane, otoczone ażurowym ceglanym murem. W skład zabytkowego zespołu wodociągów miejskich wchodzą: budynek administracyjny z 1937-1938, portiernia z 1900, budynek mieszkalny z 1900, laboratorium z 1900, przebudowane 1932-1933 i 1989, hala maszyn parowych z 1900, przebudowana 1968-1970, kotłownia stara z 1900, przebudowana 1925, kotłownia nowa z 1928-1929, hala generatorów z 1913-1914, hala pomp elektrycznych (starsza) z 1913-1914, hala pomp elektrycznych (nowsza) z 1937-1938, studnia zbiorcza nr 1 z 1900, nadbudowana, ok. 1930, studnia zbiorcza nr 2 z 1937-1938, odkwaszalnia, obecnie magazyn z 1937-1938, transformatornia z 1940, komora zasuw z 1930, schron przeciwgazowy wykuty w skalne z 1935, świetlica, obecnie dom z 1923-1930, warsztat mechaniczny z 1923-1930, figura Matki Boskiej upamiętniająca pracowników wodociągów, którzy zginęli w czasie II wojny światowej, mur ogrodzeniowy z bramą z 1900, pompownia wody wiślanej z 1925-1926, przebudowana 1937-1938, tunel pod Wisłą z 1912-1913, filtry powolne ze studniami z 1921 i 1925-1926, przebudowane 1939-1944, 1946-1949, osadnik wody wiślanej z 1937-1939, zbiornik (ulica Wodociągowa 23) z 1900, wieża ciśnień (ulica Baczyńskiego) 30 z 1884, 1912-1914, budynek administracyjny - dyrekcja wodociągów miejskich (ulica Senatorska 1/ ulica Łowiecka 2) z 1913. Godnym podkreślenia jest fakt, że wodociągi miejskie zachowały swą funkcję oraz zasadniczą formę architektoniczną, niezmienione od ponad 100 lat.

Działający zakład przemysłowy. Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Olga Dyba, OT NID w Krakowie, 08.07.2014 r.