Historia

Tutejsze źródła wód siarczanych były wykorzystywane od średniowiecza. W okresach zarazy do Swoszowic uciekali przed „czarną śmiercią” mieszkańcy Krakowa. O wodach siarczanych i ich zastosowaniu w lecznictwie chorób reumatycznych, wenerycznych, pisał lekarz Stefana Batorego - Wojciech Oczko, w dziele wydanym w 1578 roku w Oficynie Łazarzowej. Od 1786, dzierżawcami Swoszowic byli austriaccy urzędnicy. Początki nowoczesnego uzdrowiska łączy się z osobą Feliksa Radwańskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego i od 1807 właściciela Swoszowic. Od 1811 powstaje zakład kąpielowy (którego część wyposażenia zachowała się do dzisiaj) oraz budynki dla gości przebywających na leczeniu. Radwański zaprojektował i zbudował dom zdrojowy „Łazienki”, do których doprowadzono wodę drewnianymi rynnami, oraz wzniósł kilka budynków przeznaczonych na mieszkania dla gości. Ciosem było otwarcie w 1847 linii kolejowej Kraków-Wrocław, które otwarło drogę do kurortów zagranicznych. Pozostało jednak zainteresowanie ze strony balneologów. Spółka Zdrojowisk Krajowych, utworzona w 1859 zdołała wydobyć swoszowickie zdrojowisko z zapaści. W 1860 zbudowano parterowy budynek z poprzecznymi piętrowymi pawilonami zw. Łazienkami, a następnie budynek restauracji i sali zebrań oraz tzw. pałacyk letni. Zakład kąpielowy miał kilkadziesiąt wanien, wziewalnie nad źródłem, kocioł parowy do ogrzewania wody mineralnej, urządzenia do gimnastyki, pensjonaty i skład wód mineralnych, w parku grywała orkiestra zdrojowa. Lata 90. XIX w. przyniosły ponowny rozkwit obiektu. Kuracjuszy zapraszano do Domu Mieszkalnego, gościnnego ”Pałacu” (piętrowy, drewniany o 19 pokojach) i ”Szwajcarki” (17 pokoi). W latach 1914-1918 obiekty wykorzystywano do kwaterowania oddziałów wojskowych, w budynku kąpielowym ulokowano wytwórnię gumy. Lata 20. to czas odbudowy dzięki pożyczce zaciągniętej w Stanach Zjednoczonych. Wyremontowano „Szwajcarkę” i wybudowano willę zdrojową „Róża”. W 1942 Niemcy rozbudowali Łazienki, służące rehabilitacji rannych. Lata powojenne, wraz z nacjonalizacją uzdrowiska w 1945, przyniosły stagnację spowodowaną zniszczeniami wojennymi i ogólną sytuacją kraju. W latach 1945-75 uzdrowisko należało do Zakładu Przyrodolecznictwa w Krakowie. W latach 1950-1960 przeprowadzono analizę naukową wód mineralnych. W 1954 budynki przejmuje Centralny Zarząd Uzdrowisk i oddaje jego administrację dyrekcji Państwowych Uzdrowisk w Swoszowicach-Zdroju. W powołano Miejskie Zakłady Przyrodolecznicze Swoszowice-Mateczny w Krakowie, podległe Wydziałowi Zdrowia Prezydium Rady Narodowej w Krakowie. W latach 60. nastąpiła reaktywacja Uzdrowiska Swoszowice przez powołanie Krakowskiego Zespołu Uzdrowiskowego. W 1973 nastąpiła formalna rejestracja P.P. Zespól Uzdrowisk Krakowskich (od 1999 spółka akcyjna Skarbu Państwa), a w celu ochrony złóż wód leczniczych utworzono Obszar Górniczy Swoszowice. 25 lipca 1973 Swoszowice uzyskały status Uzdrowiska (oficjalnie w 1974), nadany przez Urząd Miasta Krakowa. W 2007 nastąpiła zmiana formy prawnej i nazwy Spółki na Uzdrowisko Kraków Swoszowice Sp. z o.o.

Opis

Park Uzdrowiskowy w Swoszowicach znajduje się między ulicą Kąpielową, a Piłkarską na pagórkowatym terenie. Powierzchnia parku szacowana jest na około 7ha. Park powstał później niż uzdrowisko. Na mapie Miega z lat 1779-1782 w miejscu obecnego parku widoczne są 2 stawy i zabudowania związane prawdopodobnie z działającymi tu kopalniami siarki. ok. 1820 Radwański, zlecił osuszenie bagnisk i zarządził uporządkowane sadzenie młodych lip, wiązów, grabów. Przed 1831 powstała najstarsza część parku, zlokalizowana przed frontem budynku Łazienek (od strony wschodniej) i w pobliżu domu dla gości. Zaznaczona jest na planie katastralnym z 1850). Budynek Łazienek, swoją frontową elewację zwrócony na zachód, posiada w swoim otoczeniu najstarsze okazy drzewostanu. Do lat 80. XIX w., wykorzystując rozszerzono teren, tworząc park leśny po północnej stronie Zakładu Kąpielowego oraz alejowy układ w jego części wschodniej i południowej. Okres powojenny to czas degradacji założenia. Istotne zmiany zaszły w latach 60. XX w., przeprowadzono remont obiektów uzdrowiskowych, prace w parku polegały na wycięciu części starych drzew i wyasfaltowaniu alejek, zbudowano restaurację i budynek biurowy. Park uzdrowiskowy w Swoszowicach, ze wszystkimi zachowanymi reliktami zarówno architektonicznymi, jak i resztkami dawnej kompozycji przestrzennej, stanowi ważny element krajobrazowy, jest jednym z nielicznych parków o tak bogatym zestawie gatunkowym w najbliższym sąsiedztwie miasta. Obecnie istniejący budynek Łazienek położony jest na południe od ul. Kąpielowej, w parku, w południowo-wschodniej części uzdrowiska, na lekkim pagórku opadającym w stronę zachodnią. Budynek, jak wynika z wyżej opisanej historii, powstawał w kilku etapach, uzyskując dzisiejszy kształt w wyniku wielokrotnej przebudowy. Najważniejszymi przebudowami były: przebudowa z 1860, kiedy zmodernizowano północną część czworobocznego budynku Feliksa Radwańskiego z 1811 i zmieniono funkcję budynku na dom mieszkalny oraz przebudowy z lat 20. i 40. XX w., dzięki którym budynek odzyskał swą pierwotną funkcję. Nie mniej ważne są prace rozpoczęte w południowej części zabudowań w 2007, dzięki którym po prawie dwustu latach, Łazienki otrzymały na powrót kształt zbliżony do pierwowzoru z 1811. Elewacje dwukondygnacyjnych, ryzalitowo wysuniętych pawilonów bocznych zbudowanych na planie prostokąta są otynkowane, przy czym pawilon zachodni jest świeżo odnowiony. Kondygnacje oddzielone są gzymsem. Pawilony posiadają fasadę trójosiową wyznaczoną przez prostokątne otwory okienne z nadokiennikami. Narożniki pawilonu zachodniego są oszkarpowane na całej wysokości parteru. Trójkątne szczyty obu ryzalitów posiadają płaskorzeźbioną dekorację heraldyczną w postaci Orła i Pogoni, umieszczonych w bogato fazowanych tondach, zlokalizowanych na skrajnych osiach (odpowiednio: po lewej i po prawej stronie). Prostokątne pawilony mieszkalne dobudowane w 2007 na miejscu dawnych Liegehalle, przedłużyły w stronę południową istniejące pawilony boczne frontowej elewacji. Nowe budynki nawiązują swym wyglądem do pawilonów frontowych, jednak są od nich nieznacznie wyższe.

Park dostępny do zmierzchu, pałac - po uzgodnieniu z administratorem.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 12.11.2014