Jest wybitnym przykładem secesyjnego współbrzmienia architektury i sztuk plastycznych.

Historia

Gmach Towarzystwa Lekarskiego został zaprojektowany w 1903 (realizacja: 1904) przez Juliana Sowińskiego, a prace budowlane wykonała firma W. Kaczmarskiego. Parcelę darowało Towarzystwu miasto. O kształcie wnętrz decydował Stanisław Wyspiański, który zrealizował autorski projekt dzięki prezesowi Towarzystwa, drowi Julianowi Nowakowi, zgodnie z życzeniem którego mógł podporządkować wszystkie elementy wystroju naturze i zrealizować bez przeszkód swe zamierzenie. Użytkownicy mieli się dostosować do wizji artysty. Kiedy protestowano przeciwko niewygodnym a pięknym krzesłom Sali Posiedzeń (schodzące łukiem podłokietniki uniemożliwiają wygodne podparcie łokcia) , Wyspiański replikował: „Kiedy krzesła są wygodne, wówczas na posiedzeniach śpią”. Otwarcie miało miejsce w 1905. W latach 1939-1945 gmach zajmowali Niemcy; urządzili tu magazyny. W 1945 klub lekarski przejęła biblioteka Akademii Medycznej. Obciążenie stropów niemal doprowadziło do katastrofy budowlanej. W latach 80. XX w. gmach odnowiono. W 1991 Towarzystwo odzyskało swą własność. Dziś mieści się tu kilka instytucji akademickich.

Opis

Secesyjny gmach (róg ulic Kopernika i Radziwiłłowskiej) z zewnątrz nie zapowiada artystycznego arcydzieła. Budynek ma skromną, klasycyzującą bryłę. Miał pełnić funkcje klubowe, został więc wyposażony we wszystkie nowinki ówczesnej techniki: instalację elektryczną, gazową i wodno-kanalizacyjną, centralne ogrzewanie, a nawet elektryczne wentylatory i telefon. Dla potrzeb Towarzystwa nie mogło zabraknąć zaprojektowanych przez Wyspiańskiego przestronnej sali posiedzeń, biblioteki, czytelni pomieszczeń, przeznaczonych dla pracowników zarządu, a nawet toalet. Zachwyca reprezentacyjna klatka schodowa z dekoracyjną balustradą i witrażem S. Wyspiańskiego „Apollo spętany, czyli System Kopernika” (1904). Dziś podziwiamy replikę wykonaną w 1972 według oryginalnych kartonów przez ten sam Krakowski Zakład Witraży, Oszkleń Artystycznych i Fabrykę Mozaiki Szklanej S. G. Żeleńskiego. Pierwotny witraż rozsypał się, kiedy w 1945 okupanci wysadzili w powietrze pobliski wiadukt kolejowy. Symbolika witraża związana jest z postacią patrona Towarzystwa - Mikołajem Kopernikiem i nawiązuje do dzieła "O obrotach sfer niebieskich". Sumuje przemyślenia artysty na temat związków sztuki antycznej z chrześcijaństwie. Charakterystyczny motyw liści i kwiatów kasztanowca na reprezentacyjnej balustradzie to znak rozpoznawczy krakowskiej secesji. Wiele elementów z pierwotnego wystroju zachowało się do dziś tylko w formie projektu, np. motyw pelargonii z dekoracyjnego fryzu sali posiedzeń, przechowywany w Muzeum Narodowym. Motyw stylizowanych kwiatów, tak charakterystyczny dla Wyspiańskiego, pojawia się we fryzach podsufitowych zarówno w głównym korytarzu, jak i w sali posiedzeń. Powraca na kilimach i zasłonach. Znakomitym przykładem wzornictwa są kinkiety i żyrandole uformowane w kształt śniegowych płatków. Śnieżynkę tłoczono nawet na skórze, którą pokryto fotele. Zabytkowa jest nawet kotłownia.

Obiekt dostępny w godzinach pracy Muzeum Wydziału Lekarskiego UJ.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015r.