Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Teatr Miejski im. Juliusza Słowackiego - Zabytek.pl

Teatr Miejski im. Juliusza Słowackiego


budynek użyteczności publicznej 1891 - 1893 Kraków

Adres
Kraków, Plac Świętego Ducha 1

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. Kraków, gm. Kraków

Jeden z najcenniejszych zabytków architektury teatralnej w Europie. Na przełomie XIX/XXw pełnił funkcje sceny narodowej. Był miejscem narodzin współczesnej polskiej reżyserii, scenografii, inscenizacji i aktorstwa. Debiutowali tutaj m. innymi Stanisław Wyspiański i Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Historia

Gmach teatru wzniesiony w latach 1890-93 na miejscu zespołu klasztorno-szpitalnego i kościoła Duchaków. Decyzja o budowie teatru miejskiego poprzedzona planami Rady Miasta o uporządkowaniu Krakowa z 1877 r. oraz szerokimi dyskusjami na łamach ówczesnej prasy. Lokalizacja wyznaczona została na podstawie oceny wartości miejsc proponowanych pod budowę przez architekta Karola Zarembę. W założeniu teatr miał być usytuowany w obrębie Plant. Lokalizacja na pl. Św. Ducha wymagała wyburzenia zespołu poszpitalnego Duchaków (fundacja biskupa Prandoty z 1244r), który wraz z ogrodami zajmował powierzchnię 8000 m2. Autorem projektu wyłonionego w wyniku rozpisanego w 1888 r. konkursu był Jan Zawiejski.

Konstrukcja wykonana przez wiedeńską firmę Ignacego Gridla. Wystrój wnętrza zaprojektowany przez Zawiejskiego. Dekoracja sztukatorska i malarska autorstwa Antoniego Tucha. Urządzenie sceny, w tym rozwiązania techniczne: zapadnie, maszyny naśladujące zjawiska przyrody, sznurownie do zmiany dekoracji, żelazna kurtyna przeciwpożarowa itp. zostały wykonane wg projektu inż. Zygmunta Wagnera. Teatr był pierwszym budynkiem w Krakowie, który posiadał oświetlenie elektryczne, zasilane z własnej elektrowni oraz ogrzewanie centralne, wykonane przez firmę Wilhelma Brücknera.

Opis

Teatr usytuowany na pl. Św. Ducha przy granicy z Plantami. Fasada zwrócona w stronę ul. Szpitalnej. Oś podłużna prostopadła do pierzei ulicy.

Obiekt na rzucie wydłużonego prostokąta, utrzymany w stylu eklektycznym z przewagą neobaroku, wzorowany na operze paryskiej Garniera.

Podział bryły na trzy wyraźnie wyodrębnione części zaznaczony w układzie wnętrz. Od frontu w obrębie parteru centralnie usytuowany, prostokątny westybul do którego prowadzą trzy główne i dwa boczne wejścia. Westybul wydzielony za pomocą filarów w formie atlantów i kariatyd podtrzymujących strop, połączony traktami komunikacyjnymi z wszystkimi kondygnacjami teatru. Pośrodku reprezentacyjna klatka schodowa, po bokach korytarze otaczające parter widowni. Na krótszych bokach westybulu po dwa wejścia do bocznych klatek schodowych II i III p. Główna klatka schodowa jednobiegowa do wysokości półpiętra, dwubiegowa na wysokości I p. Rozgałęzienia klatki schodowej połączone z korytarzami prowadzącymi do loży. Na I p. nad westybulem umieszczone foyer. W części środkowej widownia w kształcie podkowy, otoczona czterema kondygnacjami lóż i balkonów o zróżnicowanej głębokości. W części tylniej na parterze scena, garderoby i pomieszczenia techniczne

Bryła złożona z trzech zróżnicowanych pod względem wysokości części: frontowej z reprezentacyjną fasadą, środkowej nakrytej kopułą i trzeciej, nieco wyższej. Budynek o charakterze monumentalnej, wolnostojącej, bogato zdobionej budowli.

Fasada frontowa w formie stylizowanego, klasycystycznego portyku o zaokrąglonych narożnikach. Pięcioosiowa, symetryczna, dwukondygnacyjna. Część środkowa cofnięta, flankowana w narożnikach rozbudowanymi ryzalitami. Podziały poziome akcentowane na wysokości parteru i I p. za pomocą wydatnych, profilowanych gzymsów. Całość zwieńczona belkowaniem i attyką, przechodzącą nad ryzalitami w balustrady z kamiennymi tralkami. Parter boniowany horyzontalnie. Podziały pionowe w obrębie parteru akcentowane boniowanymi filarami, pomiędzy którymi umieszczono arkadowe wejścia. Na I p. w osiach kolumny korynckie i arkadowe okna typu porte-fenetre, zamknięte półkoliście. W osiach skrajnych kolumny jońskie połączone na wysokości gzymsu nad parterem kamienną balustradą. W ryzalitach od frontu niewielkie, niemal kwadratowe otwory okienne. Na I p. okna prostokątne o wertykalnym kształcie flankowane korynckimi kolumnami. Powyżej w osi okulusy. Ryzality nakryte kopułami. W obrębie ryzalitów elewacja z bogatą dekoracją rzeźbiarską, tematycznie nawiązującą do funkcji budynku. Na wysokości attyki alegorie Radości i Smutku oraz nad belkowaniem grupy rzeźbiarskie, tworzące rodzaj tympanonu z personifikacjami: Poezji, Dramatu i Komedii - po lewej i Muzyki, Opery i Operetki po prawej. W polach attyki płyty z czerwonego marmuru z napisami „Kraków Narodowej Sztuce". Fasady boczne symetryczne, czterokondygnacyjne, o zróżnicowanej wysokości parteru i poszczególnych pięter, z czterema ryzalitami z każdej strony. W obrębie ryzalitów wejścia i klatki schodowe. Poszczególne części budynku w obrębie fasad bocznych połączone gzymsami. Parter wydzielony horyzontalnym boniowaniem. W części środkowej na wysokości I p. tarasy z niskimi kamiennymi balustradami. Na balustradach dekoracyjne, kute kandelabry na oświetlenie gazowe. Tarasy połączone przez wysoki przebiegające przez dwie kondygnacje porte-fenetre z korytarzami. W części środkowej kopuła na bębnie. Bęben przepruty oknami i otoczony attyką nawiązująca formą do attyki Sukiennic. Attyka podzielona filarkami połączonymi wolutowym grzebieniem. Na filarkach maszkarony. Elewacja tylna siedmioosiowa, czterokondygnacyjna. Poszczególne kondygnacje zróżnicowane pod względem wysokości, akcentowane za pomocą gzymsów. Parter boniowany. Otwory okienne o różnym wykroju . Dach dwuspadowy z ozdobnymi pinaklami.

Wstęp za okazaniem biletu na spektakl. Możliwe odpłatne grupowe zwiedzanie obiektu z przewodnikiem.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 01-04-2015 r.

Rodzaj: budynek użyteczności publicznej

Styl architektoniczny: neorenesansowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.187763, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.397274