Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Szara Kamienica - Zabytek.pl

Szara Kamienica


kamienica 2. poł. XVIII w. Kraków

Adres
Kraków, Rynek Główny 6

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. Kraków, gm. Kraków

Jedna z najbardziej charakterystycznych kamienic rynkowych, której nazwa używana jest nieprzerwanie od 1 ćwierci XVII wieku.

Legenda mówi, że Mikołaj Wierzynek dał ją w prezencie kochance Kazimierza Wielkiego, Żydówce imieniem Sara. Gmach zwraca uwagę ponadstandardowymi rozmiarami (powstał przez połączenie zabudowy dwóch parcel), attyką, wielką przyporą i fakturową, nieotynkowaną ścianą od ul. Siennej.

Historia

Istniejąca na dwóch sąsiednich działkach XIII-wieczna zabudowa, w wieku XIV i XV zaczęła zrastać się w jeden obiekt, dominujący swymi rozmiarami w tej części Rynku. Ok. 1540 stała się okazałym, patrycjuszowskim pałacem, ze sklepionymi salami w parterze i obszernymi, dekorowanymi polichromią salami piano nobile. Całość nakryto jednym z pierwszych w Krakowie dachów pogrążonych, ozdobionych attyką. Od połowy XVI w. rezydencja była w posiadaniu kolejno rodzin możnowładczych: Zborowskich i Zebrzydowskich. W lutym 1574 Piotr i Samuel Zborowscy nie wstydzili się podejmować tu, po uroczystościach koronacyjnych, Henryka Walezego. Wtedy Szara była prawdziwą rezydencją z odnowionymi salami audiencyjnymi, nowym układem komunikacyjnym i przeorganizowanym zapleczem. Szybko jednak podupadła, a parter zaczęto wynajmować kupcom, m.in. kazimierskim Żydom, którzy ufni w opiekę wielmożów, starali się łamać prawa handlowe Krakowa. Solidne mury pozwoliły obronić się w niej starozakonnym podczas tumultu w 1682. Dochody z czynszów pozwalały na spłatę ciążących na kamienicy zapisów, np. Jan Zebrzydowski w 1641 obciążył ją zapisem 10000 złp. na rzecz Karmelitanek Bosych na Wesołej, i takim samym zapisem na rzecz Dominikanek na Gródku. W XVII w. kamienica była własnością Czartoryskich z Korca i Opalińskich. By na siebie mogła zarobić, wynajmowano pomieszczenia krawcom i pasamonikom. Był wśród nich bohater konfederacji barskiej Marcin Oracewicz. Remont przeprowadzony przez Czartoryskich zredukował funkcje reprezentacyjne na rzecz utylitarnych. Zbudowano wówczas nową attykę, jedną z ostatnich zrealizowanych w mieście. Po 1787, śmierci Józefa Klemensa Czartoryskiego, Szara Kamienice przeszła w ręce Żeleńskich. Jeszcze w tym samym roku Franciszek Żeleński, kasztelan biecki, podejmował tu obiadem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ale procesu deklasacji kamienicy nie zatrzymano i na przełomie wieków stał się zwykłą, przynoszącą niewielki zysk, czynszówką, oraz zlepkiem najrozmaitszych firm handlowych. W podworcu handlowano książkami. W 1864 dom kupił Stanisław Feintuch, co było dla niego prawdziwą nobilitacją. Feintuch zmienił (1888) pokrycie dachu z gontów na blachę oraz adaptował na potrzeby swojego rozrastającego się sklepu pierwsze piętro. Potomków tak nabytek zachwycił, że w 1894 zmienili nazwisko i porządny żydowski interes zwał się odtąd Szarski i Syn. Było trochę śmiechu w prasie, ale klientów firma - jedna z najlepszych w Galicji, nie straciła. Na początku wieku kamienicę przebudowano po raz kolejny. Przed II wojną w kamienicy znajdował się lokal Stronnictwa Narodowego i Młodzieży Wszechpolskiej. Nie pomogło to jednak, i w czasie okupacji Niemcy wyrzucili firmą z frontowych pomieszczeń. Ale przeżyła. Dopiero w 1950, podczas tzw. bitwy o handel, władze komunistyczne zniszczyły ją tzw. domiarami. Dziś Szara jest własnością Fundacji "Grey House Szara Kamienica", która przeprowadziła (po 1990) generalny remont budynku. Dziś mieści on powierzchnie biurowe (np. lokal British Council) i mieszkalne; na parterze od strony Rynku znajduje się restauracja , a od ul. Siennej - butiki.

Opis

Obecny kształt monumentalnej, sześcioosiowej kamienicy to m.in. wynik ostatniej dużej przebudowy, którą przeprowadzono na zlecenie Henryka Szarskiego w latach 1907-1913. Pracowało przy nich wielu, bo właściciel zmieniał swe oczekiwania, jednak ostateczny kształt nadali budynkowi Ludwik Wojtyczko i Kazimierz Wyczyński. Wnętrze sklepu i polichromię pokrywającą sklepienie zaprojektował i wykonał Józef Mehoffer. W 2009 polichromia została poddana zabiegom konserwatorskim. Zachowano także trzypiętrowej wysokości pilastry na elewacji rynkowej, które dodają gmachowi strzelistości. Rozbija to wrażenie bryły nazbyt krępej, podobnie jest koronkowa attyka, biegnąca nad wydatnym gzymsem. Charakterystycznym akcentem jest gigantyczna szkarp, podpierająca narożnik od ul. Siennej. Kamienica zachowała także wczesnobarokowy kolumnowy portal z XVII w., krzyżowo-żebrowe polichromowane gotyckie sklepienie na parterze, a na piętrach stropy drewniane kasetonowe oraz podciągi drewniane ozdobione polichromiami. Bez trudu, nawet w modernistycznych wnętrzach i podworcu, dojrzymy wiele detali kamieniarskich i rokokowych ozdób. Znakomite wrażenie robi neoromantyczna, fasada od strony ul. Siennej, część niezrealizowanego projektu Teodora Talowskiego. Na fasadzie kamienicy znajdują się pamiątkowe tablice. Jedna informuje o mieszczącym się tutaj sztabie Tadeusza Kościuszki (1794), druga o kwaterze Rządu Narodowego (1846).

Obiekt dostępny w różnej formie; z zewnątrz bez ograniczeń, wewnątrz, w godzinach pracy placówek handlowych, biur i restauracji.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20-07-2017 r.

Rodzaj: kamienica

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.194158, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.402126