Do XX wieku Podgórze rozwijało się jako prężny i niezależny ośrodek miejski i dopiero wtedy połączyło się, choć niechętnie, z Krakowem. Ratusz Podgórski jest znakiem przeszłości, pamiątką nieistniejącego miasta, w chwili połączenie nowocześniejszego i bogatszego od Krakowa.

Historia

Pierwsza barokowo-klasycystyczna zabudowa Podgórza, wraz z Urzędem i Komorą Celną, była rozrzucona luźno wzdłuż starych traktów. Na pierwszy ratusz podgórski adaptowano istniejący przed 1784 przyrynkowy Dom pod Czarnym Orłem. Wkrótce urząd przeniesiono pod nr 14, wzniesionego na początku XIX w., kosztem budynku istniejącego tu wcześniej. Tzw. Stary Ratusz, ok. 1851, w wyniku przebudowy został przekształcony w dworek-zajazd "Pod Białym Orłem". Nowy, godny urzędu miasta gmach wzniesiono w latach 1844-1854. Aby dostosować go do rosnących potrzeb został przebudowany w 2 połowie XIX. Po połączeniu Podgórza i Krakowa w 1915 roku Ratusz stracił swoją pierwotną funkcję. Kolejny duży remont i adaptacja nastąpił dopiero po 1993.

Opis

Pierzeja wschodnia Rynku, z gmachem nowego ratusza, powstała dopiero w latach 40. i 50. XIX w. Nowy ratusz zajmuje jej północny narożnik. Działki przyrynkowe wykazują sporą regularność i zbliżone są do kwadratów. Aby przeprowadzić regulację wywłaszczono posiadacza działki stanowiącej wschodnią połać obecnego rynku, a istniejące budowle usunięto. Ratusz to budynek murowany, z bogato dekorowaną fasadą, rozbudowywany w kilku szybko po sobie następujących etapach. W 1892 miała miejsce nadbudowa piętra i renowacja dolnej części gmachu. W stylistyce dominuje historyzm z elementami neobaroku. Pompatyczną formę uważano za reprezentacyjną i godną. Zachował się bogaty wystrój architektoniczno-rzeźbiarski z 2. połowy XIX w. W zwieńczeniu fasady od strony Rynku zachował się herb miasta Podgórza (w latach 1950. zastąpiony napisem "PZPR", później godłem państwowym, przywrócony w 1996), nadany w 1808 (dwie kolumny związane ze słupami Herkulesa, którymi starożytny bohater miał wyznaczać granice świata, obok nagi brodaty mężczyzna z kijem lub wiosłem). We wnętrzach elementy pierwotnego wyposażenia, w tym oryginalne wyposażenie sali obrad Rady Miasta Podgórza.

W budynku znajduje się Wydział Architektury UM Krakowa. Wstęp możliwy jest w godzinach urzędowania, z ograniczeniami i tylko do wybranych części gmachu. Często gmach pokazywany jest przy okazji rozmaitych imprez lokalnych.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015 r.