Siedziba Zbaraskich, Jabłonowskich i Potockich. Stoi na działce o pierwotnych rozmiarach.

Historia

Gmach powstał w wyniku scalenia ok. 1540 dwóch gotyckich, mieszczańskich domów, które wzniesiono przed 1312, a rozbudowano w 2 połowie XIV w. Powstała w ten sposób okazała kamienica, będąca siedzibą jednego z najmożniejszych ludzi doby renesansu kasztelana krakowskiego Wawrzyńca Spytka Jordana. Po nim, a raczej po śmierci wdowy Anny z Sieniawskich, od 1597, rezydencją władali Firlejowie. Przed 1625 pałac przebudowano w stylu barokowym, prawdopodobnie według koncepcji flamandzkiego architekta Henryka van Peene, projektanta ich rodowej siedziby w kresowym Zbarażu. Z tej fazy zachowała się sień i - częściowo - dwukondygnacyjny arkadowy dziedziniec. Po bezżennej śmierci Jerzego Zbaraskiego (1631) pałac, na mocy testamentu, przeszedł w ręce Janusza Wiśniowieckiego. W 1641 gmach, wraz z opieką nad jego synami, przejął Jeremi Wiśniowiecki. Po osiągnięciu pełnoletności pałac otrzymał Dymitr Jerzy, syn Janusza, hetman koronny. Po jego zgonie w 1682 budynek przypadł Józefowi Potockiemu, potem jego synowi Stanisławowi, wojewodzie kijowskiemu. Później pałac był jeszcze w rękach Wodzickich (wtedy mieścił się tu słynny zbiór ornitologiczny Kazimierza hr. Wodzickiego) i książąt Jabłonowskich. Na życzenie tych ostatnich gmach przebudowano w latach 1774-1777, według projektu najpewniej Ferdynanda Jana Naxa. Otrzymał neoklasyczną fasadę zamkniętą trójkątnym tympanonem, ozdobioną alegorycznymi rzeźbami i dwoma tarczami z herbami Jabłonowskich. Dobudowano też skrzydło (przez dołączenie kamienicy od strony ulicy Brackiej; obecnie numer 2) oraz podwyższono budynek o jedno piętro, przebudowując poddasze. Z okien pałacu 18 VI 1787 Stanisław August oglądał paradę Bractwa Kurkowego. Ludwika z Wielopolskich, wdowa po Eliaszu Wodzickim posiadała kamienicę do r. 1811, następnie jej córka Elżbieta, wdowa po Michale Potulickim. W 1827 przeszła na własność jej dzieci: Józefy hr. Wielopolskiej, Urszuli hr. Rostworowskiej, Kaspra i Kazimierza Potulickich. Gdy rodzeństwo ustąpiło prawa siostrze Józefie jej córka Maria, zaślubiona Stanisławowi Jabłonowskiemu uznana została za właściciela. Po jej bezdzietnej śmierci (1870) kamienicę objął mąż, a następnie jego druga żona Wanda Ossolińska. Pod koniec XIX w. gmach wrócił w ręce Potockich (wtedy dodano portal z herbem Pilawa od strony ul. Brackiej).

W 1896-1898 przeprowadzono remont według projektu Karola Zaremby, którego dopełnieniem była modernizacja wnętrz i remont fasady w latach 1910-1912 (projekt Ludwik Wojtyczko i Kazimierz Wyczyński). Założono nowe klatki schodowe i przebudowano wnętrza drugiego, mieszkalnego piętra. Pierwsze zachowało charakter reprezentacyjny, podkreślony pastiszami stylowych form historycznych. Po II wojnie w pałacu umieszczono Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Dziś głównym najemcą jest Instytut Goethego.

Opis

Obszerny, dwupiętrowy gmach z klasycystycznymi fasadami od strony Rynku i ul. Brackiej. Elewacja pięcioosiowa od Rynku i sześcioosiowa od ul. Brackiej. Budynek wieńczy balustradowa attyka. Zwraca uwagę zastosowanie pseudoportyku. Wewnątrz pałacu zachowane stiuki i boazerie pierwszego piętra. Kolebkowo nakryta sień wjezdna od Rynku na trójkondygnacyjny dziedziniec; stiukowa dekoracja sklepienia. Ciekawostką jest kamienny wodopój na dziedzińcu arkadowym. Ostatni remont przeprowadzono w latach 1974-2000.

Obiekt dostępny w różnym stopniu; z zewnątrz bez ograniczeń, wewnątrz, w godzinach pracy placówek handlowych i instytucji.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20-04-2016 r.