Dominuje nad płytą Rynku Podgórskiego, centralnego punktu miasta, które dopiero w XX wieku połączyło się z Krakowem. Zaprojektowany przez Jana Sas-Zubrzyckiego budził reakcje krańcowe, ale nikogo nie pozostawiał obojętnym.

Historia

Do powstania samodzielnej parafii doszło 19 IV 1818. Do użytku wiernych oddano skromną kaplicę w tzw. Ökonomie Gebaude. W 1830 przystąpiono do budowy kościoła w dzisiejszym miejscu, wykorzystując plateau pozostałe po kamieniołomie. W konkursie zwyciężył projekt wykonany przez członka gminy żydowskiej, który jednak nie zyskał akceptacji i w drodze kolejnego konkursu wybrano projekt niewielkiego klasycystycznego kościoła, autorstwa Franciszka Brotschneidera. Konsekracja świątyni odbyła się w 1832. Wyposażono ją w sprzęty pochodzące ze zburzonego (1835-38) kościoła pw. Wszystkich Świętych w Krakowie; przeniesiono do Podgórza m.in. drewniany ołtarz główny oraz marmurowe boczne. Świątynia okazała się być jednak zbudowana wadliwie i już u schyłku XIX w. pojawiła się konieczność jej rozebrania. Powstanie kościoła pw. św. Józefa w jego dzisiejszym, neogotyckim kształcie podgórzanie zawdzięczają ks. Antoniemu Gruszeckiemu, ówczesnemu proboszczowi. Zwrócił on bowiem na wystawioną w krakowskim Pałacu Sztuki pracę lwowskiego architekta Jana Sas-Zubrzyckiego. Załączony kosztorys opiewał na 200 tys. zł. Rozpoczęto więc gromadzenie środków, a projektant nieco uprościł pierwotne rozwiązania, aby ograniczyć koszty. W 1905 rozebrano stary kościół. Na czas budowy nowego urządzono dla wiernych kaplicę na plebanii. Plac pod budowę został poświęcony 13 V 1905, a kamień węgielny wmurowano 17 IX. Wykonawcami nowej świątyni byli: Karol Kern i Karol Blum z Opawy oraz Aleksander Bibrowski z Krakowa. Przy budowie pracowali też miejscowi majstrzy. Roboty postępowały bardzo szybko, tak że 24 października 1909 odbyła się uroczystość konsekracji. W latach 1978-2006 ks. prałat Franciszek Kołacz przeprowadził remont bryły (m.in. wzmacniając pękniętą wieżę) oraz wnętrza kościoła, jego wyposażenia, przywracając pierwotny układ i nadając kolorystykę zbliżoną do charakteru architektonicznego kościoła. Kamienna figura Św. Józefa (figurę wykonaną w 1909 przez Zygmunta Langmana usunięto w latach 50.) wróciła do głównego ołtarza. Uporządkowano także otoczenie kościoła.

Opis

Projekt monumentalnego kościoła w stylu neogotyku nadwiślańskiego, nawiązujący do architektury kościołów krakowskich, wydawał się odpowiedni na „katedrę podgórską”. Autor wprowadził malownicze ceglane elewacje, dekorowane różnokolorową, często glazurowaną cegłą, ułożoną w geometryczne, pasowe wzory, lub łączył różne materiały, znakomicie wydobywając ich dekoracyjny charakter. Zaakcentowano miejsca o dużym znaczeniu konstrukcyjnym. Kościół posiada bogaty wystrój architektoniczno-rzeźbiarski. Na skrzyżowaniu naw wieża z zegarem, zwieńczona hełmem nawiązującym do wieży kościoła Mariackiego. Po roku 1909 zaczęto wyposażać kościół. Ołtarz główny, boczne i ambonę wykonano w latach 1909-14, rzeźbili je Wit Wisz i Maksymilian Krzyk. Okna z szybami witrażowymi wykonano w zakładzie Żeleńskiego. Kościół wzniesiony z rozmachem „miał zaimponować wielkością rozczłonkowanej bryły, przepychem detalu architektonicznego, a przede wszystkim programem ideowym wpisanym w fasadę, wychodzącą jak wielka scena teatralna ponad płytę rynku”. Nie wszystkim się spodobał. K. Estreicher pisał: Kościół parafialny jest nowy, bardzo brzydki, zbudowany przed samą wojną w fałszywym gotyku. Posiada wieżę, będącą jakby parodią wieży Mariackiej. Wnętrze było wyposażane przez następne lata, świadcząc o bogactwie Podgórza. Ks. Józef Niemczyński w 1922 zakupił organy, wykonane dla kościoła w Baku na Kaukazie. Ostatnim elementem wyposażenia stała się chrzcielnica wykonana z czarnego marmuru w 1946. Ks. Franciszek Mirek, przeprowadził malowanie wnętrza kościoła w wielobarwne ornamenty, przestawiono także ołtarze boczne. Jedyną pamiątką po rozebranym starym kościele jest wznosząca się na tyłach nowej świątyni murowana dzwonnica z lat 1879-80. Odnalezione elementy kamieniarki pierwotnego kościoła eksponowane są w otoczeniu i wnętrzach plebanii. Ogrodzenie świątyni wykonano w 1913.

Msze św. w niedziele: 7.30, 9.00, 10.30 (dla dzieci), 12.00, 18.30, 20.00 (dla studentów i ludzi biznesu), w tygodniu: 7.00, 8.00, 18.30. Kościół dostępny jest przez większość dnia. W plebanii, w tzw. Kamieniołomie, częste okolicznościowe wystawy.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20.03.2015 r.