Fundatorzy i budowniczowie tych obiektów pozostają przeważnie anonimowi. Kościół mogilski jest w tym zakresie wyjątkiem, ponieważ nazwisko budowniczego zostało upamiętnione na portalu w świątyni. Bogato dekorowany portal jest znakomitym dziełem sztuki snycerskiej, prawdopodobnie jedynym tego typu w kraju. Jego zabytkową wartość podnoszą reliefowe dekoracje rzeźbiarskie detali architektonicznych, bardzo rzadko występujące w drewnianych kościołach gotyckich. Kościół ma trójnawowy układ przestrzenny i jest w tej chwili jedynym zachowanym kościołem drewnianym w Polsce o gotyckiej proweniencji, w którym zastosowano właśnie taki podział wnętrza. Jest jednocześnie w swej późnogotyckiej części drugim najstarszym precyzyjnie i pewnie datowanym drewnianym kościołem z tego czasu (po kościele z 1459 r. w Zborówku w woj. świętokrzyskim).

Historia

Kościół zbudowany został w 1466 r. z inicjatywy opata pobliskiego klasztoru cystersów, Piotra Hirszberga z Biecza. Budowniczym był cieśla i snycerz Maciej Mączka. Świątynia została częściowo zniszczona w 1587 r. przez wojska pretendenta do tronu polskiego arcyksięcia Maksymiliana, ale wkrótce odbudował ją opat klasztoru cystersów, Wawrzyniec Goślicki. W 1740 r. kościół został przebudowany w duchu baroku i uzyskał plan krzyżowy. Do korpusu m.in. dostawiono parę kaplic, powiększono zakrystię, a prezbiterium i nawę nakryto stropami z fasetami. Około 1766 r. wnętrze kościoła zostało ozdobione monumentalną, rokokową polichromią złożoną z motywów architektonicznych i figuralnych o programie ideowym związanym z historią świątyni i opactwa mogilskiego. Kolejny gruntowny remont kościoła przeprowadzono w 1839 r. Powstały wtedy m.in. nowe kruchty, a na kalenicy umieszczono wieżyczkę na sygnaturkę. W 1867 r. belki zrębu ścian pobito gontami, około 1900 r. zamienionymi na szalunek deskami, a w 1905 r. odnowiono polichromię. W latach 1965-1968 prowadzono w kościele m.in. renowację i konserwację polichromii, ołtarzy, drewnianych detali i portalu Mączki. Kompleksowe prace konserwatorskie w latach 1992-1994 objęły architekturę świątyni oraz wystrój i wyposażenie wnętrza. Konserwację bezcennego obiektu sfinansował w większości Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Do 1851 r. świątynia była kościołem parafialnym.

Opis

Kościół usytuowany jest w Krakowie Nowej Hucie na terenie dawnej wsi Mogiła, naprzeciwko zespołu klasztornego opactwa cystersów. Drewniana świątynia wzniesiona została w konstrukcji zrębowej. Bryła kościoła składa się z trójnawowego korpusu i węższego, zamkniętego trójbocznie, prezbiterium przy którym znajduje się piętrowa zakrystia. Nawę główną i prezbiterium nakrywa jednokalenicowy dach gontowy, z wieżyczką na sygnaturkę na kalenicy. Dobudowane do korpusu kaplice tworzą rodzaj nawy poprzecznej. Nawy wydzielone są ostrołukowymi arkadami. Najcenniejszym zabytkiem we wnętrzu kościoła jest gotycki, dębowy, ostrołukowy, bogato profilowany, portal wykonany przez Macieja Mączkę w 1466 r. Zdobią go płaskorzeźbione ornamenty roślinne, dwie tarcze z herbem Odrowąż oraz minuskułowy napis: „[Sub]Anno Domini Mccc Lxvi: ad hon[orem Dei et] Regine coelorum Mathias Manczka f[ecit ?]” („w 1466 roku na chwałę Boga i Królowej Niebios Maciej Mączka kościół ten wystawił”). Rokokowa dekoracja malarska stropów i ścian wykonana ok. 1766 r. przez nieznanego autora przedstawia m.in. medaliony z portretami papieży, świętych, uczonych i biskupów krakowskich Iwona Odrowąża, Prandoty i Zbigniewa Oleśnickiego. Największa scena ukazuje Adorację Najświętszej Marii Panny przez św. Bernarda z Clairvaux. Wyposażenie kościoła pochodzi głównie z 2. połowy XVIII w. W namalowanym iluzjonistycznie ołtarzu głównym z 1770 r. umieszczony jest obraz św. Bartłomieja, a w barokowych i rokokowych ołtarzach bocznych znajdują się m.in. obrazy św. Anny Samotrzeć i św. Izydora (w polskim stroju). Drewniana ambona jest rokokowa, a kamienna chrzcielnica o reminiscencjach gotyckich pochodzi z XVI lub XVII w. Teren dawnego cmentarza przykościelnego otoczony jest współczesnym ogrodzeniem drewnianym, w którym usytuowana jest okazała dzwonnica bramna z 1752 r., konstrukcji słupowo-ramowej, zwieńczona kopulastym hełmem.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania wewnątrz po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym w parafii. Kościół znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce. Dostępny może być także w okresie letnim w związku ze zwiedzaniem wybranych obiektów na SAD.

Oprac. Tadeusz Śledzikowski, OT NID w Krakowie, 10.10.2014 r.