W architekturze kościoła można odnaleźć elementy wywodzące się ze sztuki romańskiej, bizantyńskiej, czy barokowej, ale nie brak również detali o charakterze secesyjnym i zapowiedzi modernizmu.

Historia

Zakon jezuitów związany był z Krakowem od początku swej obecności w Polsce. Zespół przy ulicy Kopernika to jeden z trzech w mieście zespołów związanych z zakonem. Pozostałe znajdują się przy ulicy Grodzkiej 52-54 i na Małym Rynku 8-9. Kasata zakonu w r. 1773 przerwała wielowiekowy związek jezuitów z miastem. Gdy po reaktywowaniu klasztoru w 1814 powrócili w 1867 do Krakowa sprawą najwyższej wagi stało się uzyskanie odpowiedniej świątyni, gdyż wszystkie, w których dawniej sprawowali swą służbę, były już zajęte przez innych gospodarzy. Do czasu rozwiązania problemów lokalowych jezuici rezydowali w wynajętym domu przy kościele Bożego Ciała na Kazimierzu. Poszukiwania nowej lokalizacji dla świątyni zakonu kaznodziejów i nauczycieli zostały uwieńczone w 1868 zakupem parceli przy ul. Kopernika, w dzielnicy Wesoła. Początkowo wzniesiono tam niewielką kaplicę pw. Serca Jezusa, obok stanął klasztor i budynki nowicjatu. Inicjatorem budowy nowego kościoła na Wesołej był prowincjał galicyjski jezuitów Włodzimierz Ledóchowski. W 1904 poddano ideę budowy centralnej świątyni Serca Jezusowego w Krakowie dla Polaków pod zaborami i na emigracji. Rozpoczęto zbiórkę funduszy, które pochodziły od licznych ofiarodawców. Można powiedzieć, że kościół jezuitów na Wesołej stał się fundacją zbiorową wiernych z całej Polski i USA. W 1909 rozpoczęto wznoszenie nowego, monumentalnego kościoła pw. Serca Jezusowego. Autorem projektu, wyłonionego do realizacji po nie rozstrzygniętym konkursie i licznych próbach wyboru, był krakowski architekt Franciszek Mączyński, który opracował wstępnie aż trzy wersje projektowe. Prace ukończono w 1921. W 1960 kościół Najświętszego Serca Jezusa został podniesiony przez papieża Jana XXIII do godności bazyliki mniejszej.

Opis

W zespole budynków jezuickich dominuje kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, murowany, wzniesiony w latach 1909-1921 według projektu Franciszka Mączyńskiego. Niezwykłe i cenne dzieło architektury, wpisane mocnym akcentem 60-metrowej wieży i strzelistej bryły w panoramę Krakowa. Architekt dążył do uzyskania nowej, narodowej formy, posługując się jednocześnie językiem zmodernizowanego historyzmu. W architekturze kościoła można odnaleźć elementy wywodzące się ze sztuki romańskiej, bizantyńskiej, czy barokowej, ale nie brak również detali o charakterze secesyjnym. Całość tworzy oryginalną jakość architektoniczną, zgodną z modernistycznym gustem epoki. Przy wystroju świątyni zatrudnieni byli najznamienitsi twórcy krakowscy: rzeźby na elewacji wykonał Xawery Dunikowski, ołtarze i detal rzeźbiarski we wnętrzu Karol Hukan, polichromia, kartony witraży i projekty konfesjonałów są autorstwa Jana Bukowskiego, mozaiki projektowali Piotr Stachiewicz i Leonard Stroynowski, rzeźby w tęczy stworzył Jan Raszka. Witraże zniszczone w r. 1945 zstąpiono nowymi, projektu Jana Skąpskiego. Kościołowi towarzyszą wcześniejsze budynki. Klasztor (dziś klinika stomatologiczna), murowany, ok. 1878 wzniesiono według projektu Antoniego Łuszczkiewicza. Ten sam architekt zaprojektował wschodnią część korpusu kolegium (1878-1879). Część środkowa z lat 1889-1890 powstała według projektu Ignacego Miarczyńskiego. Skrzydło wschodnie (1892) zaprojektował Stanisław Krzyżanowski, który w latach 1903-1904 czuwał nad rozbudową gmachu. Przedłużenie skrzydła wschodniego z lat 1912-1913 to projekt Franciszka Mączyńskiego. Dziś w budynkach, uzupełnionych o nowe obiekty, działa jezuicka uczelnia wyższa Ignacianum. Całość otacza ogród z przełomu XIX i XX w.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID Kraków, 30.09.2014 r.