Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kamienica Kromerowska - Zabytek.pl

kamienica Kromerowska


kamienica XIV w. Kraków

Adres
Kraków, Rynek Główny 23

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. Kraków, gm. Kraków

Kamienica przyrynkowa o najstarszych w mieście tradycjach handlu książką.

Historia

Murowany obiekt wzniesiono na działce w 2 połowie XIII wieku. Posesja była własnością gminy i mieściła jedna z agent samorządu miejskiego. Dom przebudowano w ostatniej ćwierci XIV w. Wtedy też wzniesiono murowaną oficynę tylną, rozbudowaną w następnym stuleciu. Gruntowne modernizacje obiekt przeszedł w XVI i XVII stuleciu. Miał cztery piętra, więc wyróżniał się w panorami pierzei.

W początkach XVI wieku powstała oficyna boczna rozbudowana w następnych wiekach. Nazwa budynku pochodzi od nazwiska XVI wiecznego właściciela, pisarza i radcy miejskiego Ludwika Kromera. Kamienicę zwano wcześniej „Vonwadtowską” od Hektora von Vadt (wzmiankowana 1547). Wcześniej należała do krawca Krzysztofa Henninga, z którego córką - Anną - ożenił się von Wadt. Gdy owdowiała, wstąpiła powtórnie w związek małżeński z Ludwikiem Kromerem i kamienica stanowiła część posagu. Ludwik Kromer posiadał tę kamienicę w latach 1598-1609; po jego śmierci wróciła w ręce Anny. Ludwik i Jerzy Kromerowie obciążyli hipotekę tej kamienicy poważnymi kwotami. W 1609 Ludwik Kromer zapisał 250 złp szpitalowi dla ubogich studentów, a w 1619 szpitalowi św. Szczepana - 600 złp. Jerzy Kromer zaś w 1641 zapisał dla Kolegiaty Wszystkich Świętych - 3000 złp, a w 1649 karmelitom bosym - 1000 złp. Od 1610 parter kamienicy mieścił księgarnię, którą otworzył pod własnym szyldem Franciszek Jakub Mercenich, krakowski kupiec pochodzący z Kolonii. Pomieszczenia wynajęte przez Mercenicha były przestronne: „Sklep na ulicę, otworzysty, w którym księgi przedaje, izba nad tymże sklepem na pierwszym piętrze z okny na ulicę, kuchnia z izby tejże, sklep, z tegoż sklepu, na strychu komora dla czeladzi, piwnica cała pod wielką izbą, składanie i układanie wolne towarów w sieni”. Po śmierci Mercenicha w 1613 księgarnię prowadzili m.in. Bernard Kuik i Antoni Hierat. Sprowadzali książki z Frankfurtu nad Menem, gdzie odbywały się międzynarodowe targi. Zaprzestali działalności w 1625. Warto zaznaczyć, że na targach we Frankfurcie nad Menem wystawiano również książki tłoczone w Krakowie. Było ich jednak niewiele. Kamienica kromerowska przechodziła od jednego właściciela do drugiego, coraz bardziej niszczejąc. Na przełomie XVII i XVIII w. była jednym z wielu budynków czynszowych w Krakowie. W XVIII wieku kamienica należała do Zajfredów i Sonnerów. Od Grzegorza Sonnera kupił kamienicę około 1780 Antoni Feistmantel. Od 1791 Dominik Wielandt prowadził w pomieszczeniach parteru cukiernię znaną ze swych ciast, tortów oraz wódek. Jego syn Jan odkupił dzierżawioną kamienice od Feistmantla w 1806 za 23 000 zł. Dziedziczyli ją kolejno Gaweł Wielandt syn Jana (1823) i Kasper Wielandt syn Gawła (1842). Kamienica kromerowska w latach 40. XIX w. była tak zrujnowana, że właściciele uznali, iż nadaje się do generalnego remontu. W 1850 budynek częściowo spłonął. Zniszczeniu uległ dach kamienicy oraz dachy i II pietra oficyn. Niezbędna była odbudowa. W 1851 kamienicę nabył cukiernik Teodor Wassali, po którym część dziedziczyła Paulina Jaworska, żona księgarza. W 1872 kamienicę nabył Władysław Jaworski i przeniósł do niej księgarnię należącą do Walerego Wielogłowskiego, która wcześniej znajdowała się na rogu ulic św. Anny i Wiślnej. W 1870 w oficynie na pierwszym piętrze zrobiono dwa dodatkowe okna, w 1875 wymurowano skład na strychu, a w 1883 przeprowadzono ganek piętrowy na zewnątrz oficyny w podwórzu. W 1900 wybudowano murowane „wychodki”, a w 1909 wykonano instalację wodociągową. Na początku XX wieku w piwnicach znajdował się antykwariat "Bibliofil Polski". Kiedy, po 1914, nastąpiła adaptacja parteru na księgarnię, zmiany objęły także parter oficyny bocznej. Spadkobiercy Wielogłowskiego sprzedali księgarnię warszawskiej spółce Gebethner i Wolff, która otworzyła tu swoją pierwszą filię. Po raz kolejny remontowano parter w 1937, według projektu Stefana Świszczowskiego. Okupant, w 1942, przemianował księgarnię na Deutsche Buchhandlung. Prowadził ją Alfred Fritzsche, księgarz z Wrocławia, który rozpoczął pracę od generalnego remontu całego budynku. Po wojnie sklep został znacjonalizowany. W 1950 przejęła go Centrala Obrotu Księgarskiego „Dom Książki”. Książki są sprzedawane tu do dziś (księgarnia należy do sieci księgarskiej "Matras"). W 1998 część frontową kamienicy przy Rynku Głównym 23 (piwnice i parter) oraz część oficyny (parter) kupił prywatny właściciel.

Opis

Trzypiętrowa kamienica, o trójokiennej fasadzie. Dekorację stanowią proste w formie pilastry wprowadzające wyraźny rytm w artykulacji I i II pietra. W piwnicach zachowane izby nakryte żebrowym sklepieniem o rzeźbionych zwornikach, co jest rzadkością w zabudowie świeckiej. W połowie 1914 zarząd zwrócił się do krakowskiej rady miejskiej z prośbą o zezwolenie na „wybudowanie pasażu murowanego szkłem krytego” i uzyskała na to zgodę. Klatka schodowa nakryta szklanym świetlikiem, wyraźnie odcinającym się - niekorzystnie, w linii dachu. Podobnie nowe instalacje wentylacyjne, niezbędne restauracji, która wtargnęła na parter kamienicy.

Obiekt dostępny w różnym stopniu; z zewnątrz bez ograniczeń, wewnątrz, w godzinach pracy placówek handlowych i instytucji.

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20-04-2016 r.

Rodzaj: kamienica

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.197215, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.423656