Historia

Obiekt murowany powstał w tym miejscu już w 2 połowie XIII w. Sto lat później podlegał przebudowie, której reliktem jest sala parteru ze sklepieniem żebrowym i misternymi zwornikami (podobizny Kazimierza Wielkiego i jego siostry, królowej węgierskiej, Elżbiety Łokietkówny oraz herby ziem Korony). Był to etap przekształcania budowli w efektowną rezydencję, co miało miejsce w latach ok. 1370-1375. Od strony Rynku wymurowano przedproże. Od frontu uformowano dwa duże pomieszczenia: wspartą na czterech filarach trzynawową halę w przyziemiu (obecnie w piwnicy) oraz wspomniana wyżej salę gotycką. Rozmiar działki i samego gmachu pozwala przypuszczać, że mógł to być królewski pałac miejski. Początkowo domniemywano, że mogło to być miejsce odbywania sądów królewskich, lub pierwsza siedziba Akademii Krakowskiej (ta hipoteza upadła). Kolejna przebudowa miała miejsce po połowie XV w., a kamienicę podwyższono o kondygnację. Pod koniec XV w. kamienica przeszła w ręce prywatne, do rodziny Beerów, dzierżawców olkuskich kopalni srebra, chodź skarb zachował w niej swe udziały i należności. Kasper Beer miał przywilej bicia monety, stąd jedna z nazw obiektu - Stara Mennica. Po urządzeniu nowej mennicy (nr 47) i otwarciu wielu innych mennic w Warszawie, Lwowie, Gdańsku budynek starej mennicy przebudowano pod funkcje mieszkalno-reprezentacyjną. W 2 połowie XVI w. kamienica przeszła w ręce licznej w Krakowie kolonii włoskiej. W połowie XVII w. należała do wojewody sandomierskiego Krzysztofa Ossolińskiego, który przekształcił budynek w stylistyce wczesnego baroku. Następne przebudowy - 1733 (projekt Jan Zygmunt Deybel, realizacja Gotfried Schulz) oraz 1756 (Jan Henryk Klemm), to czasy własności Branickich - Jana Klemensa z Ruszczy marszałka, Stefana Mikołąja wojewody podlaskiego oraz Jana Klemensa hetmana. Od niego poszła używana do dziś nazwa gmachu. Z czasów tych przebudów pochodziła - współcześnie odtworzona, attyka z herbowym Gryfem. U schyłku XVIII w. w kamienicy Hetmańskiej, formalnej własności Elżbiety z Poniatowskich, wdowy po hetmanie, a siostrze Stanisława Augusta, kwaterowały wojska okupacyjne, choć ta była już „zrujnowana i opuszczona”. Od 1796 na parterze działała księgarnia Friedleina, a od 1821 lokal loterii gromadzącej środki na realizację Plant. Po 1816, na zlecenie nowego posiadacza Anzelma Dzwonkowskiego, przeprowadzono gruntowny remont projektu Jana Drachny i Szczepana Humberta. Oni też kierowali przebudową oficyn. Współczesna zapiska informuje, że „zmieniono facyatę domu, skorygowano okna, sprawiono wychodki i schody na drugie piętro, których wcale nie było, wyczyszczono studnię, piwnicę, poprawiono oficynę, stajnię, wozownię i.t.p., z niemałym podziwem nielicznych wówczas mieszkańców rynku”. W 1848 znalazła tu siedzibę pierwsza redakcja „Czasu”. Pożar miasta w 1850 wymusił kolejny remont, m.in. odbudowano - według projektu Feliksa Radwańskiego, górną kondygnację, która padła pastwą płomieni; czasowo przyłączono też dom nr 18. Ludwika Kopycińska wynajęła trzypiętrową kamienicę Komisji Indemnizacyjnej (w 1854), potem mieszkali ty zamożni lokatorzy m.in. Józef Dietl, który zmarł tu w 1878.

Opis

Obszerna, dwupiętrowa kamienica z majestatyczną attyką i barokowym portalem przesuniętym względem osi. Szeroka, siedmioosiowa fasada, jest dowodem na rozterki oraz zmienne pomysły konserwatorów i architektów podczas remontu w latach 70. XX w. Obiekt (wraz z oficynami) przeszedł gruntowny remont w latach 1971-1982. W latach 1975-1979 kamienica została połączona z numerami sąsiednimi - 15 i 16. Obecnie nadal stanowi część „kombinatu restauracyjnego” Wierzynek. Na piętrze tzw. Sala Rycerska, przynależąca do "Wierzynka". Na parterze, zachował się gotycki strop z jedną belką zakończoną półpostaciami: męską i kobiecą. Współcześnie parter kamienicy to popularny pasaż handlowy. Na budynku tablica upamiętniająca tragiczny pożar miasta w 1850.

Obiekt dostępny w różnym stopniu; z zewnątrz bez ograniczeń, wewnątrz, w godzinach pracy placówek handlowych i instytucji. Reprezentacyjna sala o wyjątkowym wystroju (dzisiaj przedzielona na dwie części) znajduje się w pomieszczeniach księgarni (na lewo od bramy wjazdowej).

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 20-04-2016 r.