Największą atrakcją jest jego wieża i budynek dawnej kaplicy, pełniący obecnie funkcję sali widowiskowej. Zamek jest elementem założenia obronnego miasta i ważnym przykładem architektury obronnej regionu lubuskiego.

Historia

Kożuchów należy do najstarszych miast Środkowego Nadodrza. We wczesnym średniowieczu prawdopodobnie istniał tu gród, który wchodził w skład państwa plemiennego Dziadoszan. Zamek w Kożuchowie zbudowany został przez Piastów głogowskich w 1. ćw. XIII wieku na miejscu dawnego grodu, w północno-zachodniej części miasta,. Jego prostokątny dziedziniec otaczały mury kurtynowe, wzniesione z kamienia narzutowego i cegły. W południowo-zachodnim narożniku znajdowała się wieża wybudowana na rzucie kwadratu, a do wschodnich części murów przylegał prostokątny, piętrowy budynek mieszkalny. Całość założenia otaczała fosa, stanowiąca pozostałości fortyfikacji grodowych. Do zamku można było wjechać przez most zwodzony. Zamek został wprzęgnięty w miejski system, składający się z podwójnego pierścienia murów, zbudowanych z kamienia polnego. Od 1369 r. zamek stanowił rezydencję książęcą. W XV i XVI w. zamek był lennem królów polskich - Jana Olbrachta, Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. W tym okresie od strony południowej zamku wzniesiono przedbramie, wysunięte przed lico murów obronnych. W XVII w. zamek przeszedł w ręce prywatne i służył jako siedziba możnym rodom. Około 1685 r. oddany został karmelitom, którzy urządzili w nim swój klasztor. Obiekt został wówczas gruntownie przebudowany, żeby dostosować go do nowej funkcji. Karmelici rozbudowali zamek o dwa nowe skrzydła, od północy i zachodu. Powiększyli także budynek bramny, przedłużając go ku wschodowi. Powstała w ten sposób czteroskrzydłowa zabudowa z kwadratowym dziedzińcem pośrodku i wieżą wtopioną w skrzydło zachodnie. Wieżę nadbudowano i zwieńczono dachem. W 1705 r. zakonnicy wybudowali kaplicę, przylegającą do zamku od strony południowo-zachodniej. 1810 r. klasztor karmelitów w Kożuchowie został rozwiązany. Klasztor-zamek przeszedł w posiadanie miasta, które przekształciło go w zbrojownię i oddało na cele wojskowe. W 1897 r. budowlę przejęła miejscowa gmina ewangelicka, która wzniosła na miejscu kaplicy większy kościół.

Zamek nie został zniszczony w czasie działań II wojny światowej. Po wojnie służył jako budynek mieszkalny; znajdował się w nim również miejscowy klub sportowy. W latach 60. XX w. obiekt zaadaptowano dla potrzeb społeczno-kulturalnych.

Opis

Zamek w Kożuchowie położony jest w centrum starego miasta przy ul. Klasztornej 14, na działce ewidencyjnej nr 310. Zamek otacza sucha, lecz stosunkowo dobrze zachowana fosa. Obecnie zamek ma trzy dwukondygnacyjne skrzydła, nakryte dachami czterospadowymi. Wieża, wtopiona w skrzydło zachodnie, wychodzi ponad dach tylko jedną kondygnacją i nakryta jest dachem namiotowym. O jego gotyckim rodowodzie świadczy częściowo zachowana wieża oraz mury w zamkowych piwnicach. Budowla z kwadratowym dziedzińcem jest jednym z ciekawszych obiektów na terenie Kożuchowa.

Zamek znajduje się pod nadzorem Kożuchowskiego Ośrodka Kultury i Sportu „ZAMEK”. Szeroko udostępniany jest jedną z głównych atrakcji dla mieszkańców miasta i turystów odwiedzających województwo lubuskie. W obiekcie odbywają się liczne konferencje oraz imprezy okolicznościowe.

oprac. Krzysztof Słowiński, OT NID w Zielonej Górze, 27-06-2014 r.

Bibligrafia

• Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
• Andrzejewski T., Zamek w Kożuchowie - postulaty badawcze, [w]: Lubuskie Materiały Konserwatorskie, t. 6 (2009), Zielona Góra 2009.