Obwarowania miejskie sprzężone był z zamkiem książęcym. Pomimo rozbiórek i zmian dokonywanych w okresie późniejszym system obronny Kożuchowa należy do najlepiej zachowanych w Polsce.

Historia

Zapewne już pod koniec XIII lub na pocz. XIV w. przystąpiono do budowy kamiennych umocnień Kożuchowa. Prace nad obwarowaniami miejskimi, gdzie wały drewniano-ziemne z palisadą zastąpiono kamiennymi murami trwały prze cały XIV i początek XV w. W skład najstarszego odcinka obwarowań wchodziło dwanaście prostokątnych czatowni, z których siedem przetrwało do dnia dzisiejszego. Mury opasywała dwudziestodwumetrowa fosa, poprzedzona sześciometrowym wałem ziemnym. Czatownie rozmieszczone były co 50-60 m, a komunikację między nimi zapewniał ganek dobudowany przy koronie muru. Do miasta prowadziły trzy bramy: Głogowska, Krośnieńska i Żagańska, będące równocześnie punktami obronnymi w systemie fortyfikacji. Średniowieczne mury włączały również w miejski system obronny zamek książęcy, którego budowę ukończono przed 1415 r., za rządów księcia głogowskiego Henryka VIII. Wprowadzenie nowych technik wojennych w tym zastosowanie na większą skalę artylerii wymusiło na mieszkańcach Kożuchowa wybudowanie na przełomie XV i XVI w. drugiego pierścienia kamiennego muru wyposażonego w półkoliste basteje.

W XVII w. obwarowania miejskie ze względu na utratę właściwości obronnych, zaczęto stopniowo rozbierać. Po pożarze miasta, jaki miał miejsce w 1764 r. rozebrano część muru zewnętrznego do wysokości 1-2 m, a uzyskany materiał przeznaczono na odbudowę budynków mieszkalnych. W 1819 r. dokonano rozbiórki Bramy Żagańskiej, Głogowskiej i Krośnieńskiej, zachowując półkolistą basztę Bramy Krośnieńskiej. Pod koniec XIX i na pocz. XX w. przystąpiono do osuszania i zasypywania fosy oraz rozebrano mury otaczające zamek. W tym okresie do murów obronnych zaczęto dobudowywać wiele budynków mieszkalnych i gospodarczych. Proces niszczenia i przekształceń obwarowań miejskich zatrzymany został na początku XX w. Fortyfikacje miejskie były remontowane w latach 70 XX w. oraz w latach 2002-2008. Zabytki te wymagają ciągłych prac konserwacyjnych, stąd starania władz samorządowych na pozyskanie dalszych środków finansowych na kolejne prace remontowe.

Opis

Wytyczenie obszaru miasta nastąpiło wraz z jego lokacją prawną, a całość terenu ujęta została murami obronnymi pod kon. XIII i na pocz. XIV w. Tak ukształtowany plan Kożuchowa zachował się bez znaczących zmian do czasów najnowszych. Linia obwarowań miasta zachowała się niemal na całej pierwotnej długości i jest najlepiej widoczna m.in przy ul. Chopina, ul. Zielonogórskiej czy ul. Spacerowej. Średniowieczny system obrony składał się z murów wzniesionych z kamieni polnych i łupku granitowego, które miały w podstawie od 1,5 m do 1,9 m szerokość i w najwyższych partiach 8 m wysokości. Mury zwieńczone były blankami i hurdycjami, a bramy – machikułami. Obecnie wewnętrzny mur na różnych odcinkach mierzy od 4 do 7 m wysokości. W pierścień wewnętrznych obwarowań wbudowanych było dwanaście czatowni, z czego do naszych czasów zachowało się siedem. Część z nich przekształcono na pomieszczenia gospodarcze. Na przełomie XV i XVI w. wzniesiono drugi kamienny pas murów z bastejami. Do dziś zachowało się sześć bastei. Nowszy mur był w wymiarach węższy i niższy od pochodzącego z pocz. XIV w. Obecnie zewnętrzny pas murów mierzy 2 m wysokości. Zachowana do dziś półkolista, trzykondygnacyjna baszta Bramy Krośnieńskiej została zaadoptowano na budynek Izby Regionalnej. W miejscu dawnej fosy założono miejskie ogrody, a w obrębie ul. Zielonogórskiej i ul. 1 Maja wytyczono spacerową promenadę. Zachowany system obronny Kożuchowa daje szerokie możliwości promocji oraz wzbogaca ofertę turystyczną architektury obronnej Ziemi Lubuskiej.

Obiekty są własnością Urzędu Miasta. Budowle zostały odpowiednio wyeksponowane w przestrzeni miejskiej i są szeroko udostępniane.

Oprac. Krzysztof Słowiński, OT NID w Zielonej Górze, 03.11.2017 r.